Πώς να διαχειριστώ την αντιδραστική συμπεριφορά του παιδιού όταν κάνει λάθη;

Σελιδοδείκτης Προσθήκη κριτικής

Περιγραφή

Μερικά παιδιά εκφράζουν έντονη ευαισθησία και ευθιξία όταν η συμπεριφορά τους διορθώνεται, ακόμα και από τους γονείς, τους δασκάλους, τα αγαπημένα και οικεία τους πρόσωπα. Η αντιδραστική συμπεριφορά σε αρκετές περιπτώσεις μας δείχνει ότι προκύπτει η ανάγκη για αμυντική συμπεριφορά από το παιδί, όταν του καθρεπτίζεται ένα λάθος του, ακόμα και στην περίπτωση που αναγνωρίζει το λάθος του. Παρατηρείται ότι όσο μικρότερο σε ηλικία είναι ένα παιδί, τόσο περισσότερο μπορεί να βιώνει τη διόρθωση της συμπεριφοράς ως περιφρόνηση ή απόρριψη.

Η αντιδραστική συμπεριφορά & η δυσκολία διαχείρισης των έντονων συναισθημάτων
Η αντιδραστική συμπεριφορά στην πραγματικότητα προκύπτει από την έντονη ευαλωτότητα που μπορεί να νιώθουν τα παιδιά, όταν αισθάνονται ότι τα αγαπημένα τους πρόσωπα – οι άνθρωποι από τους οποίους εξαρτώνται για την σωματική και ψυχική τους επιβίωση – τα βλέπουν ως «κακά» παιδιά. Δεν έχουν ακόμη τα εργαλεία για να διαχειριστούν αυτήν την ένταση. Δεν είναι σε θέση, δηλαδή, να αντιληφθούν ακόμα ότι δεν είναι εξολοκλήρου ένα λάθος ή κακά ή ανάξια αγάπης, αλλά απλώς μια συμπεριφορά τους δεν είναι αποδεκτή ή αρεστή.

Εύκολα μπορεί να μπει κανείς στη θέση των παιδιών, αν αναλογιστεί την ντροπή, τις ενοχές και τον φόβο απόρριψης από τους αγαπημένους μας, που προκαλείται μετά την αναγνώριση ενός «φάουλ» μας. Αυτό τώρα, μιλώντας για τον συναισθηματικό κόσμο ενός παιδιού, πολλαπλασιάστε το επί 1.000.

Τα δυνατά συναισθήματα μπορεί να βιώνονται πολύ έντονα από τα παιδιά. Αναμφισβήτητα πολύ εντονότερα σε σχέση με τους ενήλικες. Ο νεαρός εγκέφαλός τους και ο εύθραυστος ψυχισμός τους δυσκολεύεται να τα διαχειριστεί. Ως εκ τούτου, εμείς οι μεγάλοι οφείλουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας, ξεκινώντας πρώτα από όλα από τη διαχείριση των δικών μας συναισθημάτων, διατηρώντας το μάξιμουμ δυνατό έλεγχό τους. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να αναδείξει τρόπους διατήρησης των συναισθημάτων μας υπό έλεγχο σε δύσκολες ή ψυχοπιεστικές καταστάσεις, με τελικό στόχο να βοηθήσουμε τα μικρά μας να βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους.

Κλινικό παράδειγμα αντιδραστικής συμπεριφοράς στα λάθη
Πρόσφατα, ένα ζευγάρι γονέων ενός γλυκύτατου τετράχρονου κοριτσιού με αναζήτησε για συμβουλευτική γονέων, παραθέτοντας το ζήτημα που τους απασχολούσε: «Η μικρή μας ουρλιάζει και αντιδρά εκρηκτικά κάθε φορά που θα την επιπλήξουμε. Τις περισσότερες φορές ξέρει ότι έχει κάνει κάτι λάθος, αλλά συνεχίζει να κλαίει, να φωνάζει και να χτυπιέται στο πάτωμα. Μετά από ώρα, λέει πάντα ότι λυπάται, ζητά συγγνώμη και υπόσχεται ότι δεν θα το ξανακάνει. Παρόλα αυτά δε σταματά. Έχουμε δοκιμάσει τα πάντα, κάθε τρόπο που μπορούμε να της το εκφράσουμε. Είναι απλώς ένας φαύλος κύκλος. Δεν ξέρουμε τι άλλο να κάνουμε!»

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να σπάσει ο φαύλος κύκλος της αντιδραστικής συμπεριφοράς;
Αν δούμε βαθύτερα τους λόγους που τα ξεσπάσματα της μικρής μας φίλης ήταν αδύνατο να εξομαλυνθούν, θα παρατηρήσουμε ότι προκύπτουν δύο ξεκάθαροι και πολύ σημαντικοί παράγοντες που την επηρεάζουν. Η δυσκολία της να ελέγξει την παρορμητική της συμπεριφορά και το επίπεδο της συναισθηματικής της ανάπτυξης.

Έλεγχος παρόρμησης
Όπως λέγαμε και παραπάνω, χρειάζεται πολλή ενέργεια από τον παιδικό εγκέφαλο για τη διαχείριση των συναισθημάτων και των συμπεριφορών, ενώ ο έλεγχος της παρόρμηση μόλις που έχει αρχίσει να χτίζεται στη νηπιακή ηλικία.

Σκεφτείτε την περίπτωση του μικρού κοριτσιού: πρέπει αρχικά να έχει σκεφτεί το λάθος της, να σχεδιάσει μια προληπτική συμπεριφορά, να τη θυμηθεί από την τελευταία φορά για να μην κάνει το ίδιο λάθος και στη συνέχεια, να σταματήσει μια αρνητική συμπεριφορά που την αντιλαμβάνεται ως την πιο αρμόζουσα εκείνη τη στιγμή. Συμπεραίνουμε ότι όλα αυτά είναι «too much» για τον μικρό της εγκέφαλο.

Το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τις παρορμήσεις, ο μετωπιαίος λοβός, βρίσκεται ακόμη στα αρχικά στάδια της ανάπτυξης του, το οποίο εξηγεί γιατί τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να βοηθήσουν τον εαυτό τους, ακόμη κι όταν γνωρίζουν πολύ καλά ποιο είναι το σωστό.

Είμαι βέβαιη, ότι τόσο η μικρούλα του παραδείγματος μας, όσο και πολλά άλλα νήπια λυπούνται μετά από κάθε αρνητική ή μη αποδεκτή συμπεριφορά, αλλά δεν έχουν ακόμη τη δύναμη του εγκεφάλου να βάλουν σε εφαρμογή τις προθέσεις τους. Ειδικά όταν έρχεται η επόμενη φορά, που τα συναισθήματα και η παρόρμηση καταφθάνουν ως τσουνάμι.

Συναισθηματική ανάπτυξη
Η ηλικία των τεσσάρων μπορεί να είναι μια ιδιαίτερα συγκεχυμένη αναπτυξιακή φάση για τους γονείς. Το παιδί τους μπορεί ξαφνικά να κάνει πολλά περισσότερα από ό,τι μπορούσε στην ηλικία των τριών, αλλά έχουν ακόμα στιγμές έντονων ξεσπασμάτων, εκρήξεων και κατάρρευσης. Δυστυχώς, οι απαιτήσεις της καθημερινότητας μας κάνουν συχνά να ξεχνάμε ότι η αναπτυξιακή γραμμή είναι αρκετά καμπύλη και όχι τόσο ευθεία σε σχέση με την πρόοδό της, όσο ενδεχομένως να προσδοκούσαμε.

Παρόλο που ένα τετράχρονο παιδί δεν έχει ακόμη την ικανότητα να κατανοήσει πλήρως τα συναισθήματά του, πόσο μάλλον να τα εκφράσει με ηρεμία, υποθέτω ότι αισθάνεται έντονα ντροπιασμένο όταν επιπλήττεται. Ο εγωισμός του ίσως πληγώνεται και νιώθει ενοχικά. Αυτό το επικοινωνεί με κραυγές και κλάματα, γιατί απλά δεν ξέρει τι άλλο να κάνει με αυτά τα μεγάλα και σκληρά συναισθήματα.

Η εμπειρία αυτών των αρνητικών συναισθημάτων μπορεί στην πραγματικότητα να καταστήσει πιο δύσκολη την αλλαγή συμπεριφοράς. Αποτέλεσμα αυτού μπορεί να είναι το «κόλλημα» στον φαύλο κύκλο. Δεν αποκλείεται επίσης ότι τα έντονα αρνητικά συναισθήματα εμποδίζουν τη μάθηση σε όλα τα επίπεδα. Σκεφτείτε τις φορές που εσείς οι ίδιοι έχετε κατακλυστεί τόσο από το άγχος για το αν θα κοπείτε σε κάποιες εξετάσεις, που σας δυσκόλεψε ακόμα και να συγκεντρωθείτε στο διάβασμα για την προετοιμασία σας. Το συναισθηματικό μέρος του εγκεφάλου ενεργοποιείται τόσο πολύ στο παιδί, που μπορεί να καταλαμβάνει όλο του το χώρο.

Τρόποι να σπάσετε τον φαύλο κύκλο της αντιδραστικής συμπεριφοράς
Η αλλαγή είναι δυνατό να ξεκινήσει μόνο από εσάς τους μεγάλους, αφού έχετε τις περισσότερες δεξιότητες. Έχετε δηλαδή, σε αντίθεση με το παιδί, έναν πλήρως διαμορφωμένο και αναπτυγμένο εγκέφαλο με άπειρες δυνατότητες.

Δεδομένου ότι το κλάμα, το ξέσπασμα, η έκρηξη και η κραυγή ξεκινούν με την επίπληξη, δοκιμάστε αυτές τις συμβουλές για να διορθώσετε τη συμπεριφορά του με τρόπο που είναι λιγότερο πιθανό να το προκαλέσει, ερεθίζοντάς το:

Χαμηλώστε το σώμα σας στο επίπεδο του παιδιού.
Κοιτάξτε το στα μάτια και κερδίστε έτσι την προσοχή του. Κρατήστε τα χέρια του ή περάστε το ένα σας χέρι γύρω του. Το άγγιγμα σας μπορεί να βοηθήσει το νευρικό του σύστημα να ηρεμήσει (συναισθηματική ρύθμιση).
Σταθεροποιείστε τον συναισθηματικό σας τόνο.
Μείνετε ήρεμοι, με σταθερή φωνή καθώς δείχνετε ενσυναίσθηση στο βίωμα του και εξηγείται παράλληλα το πρόβλημα. Για παράδειγμα: «Φαίνεται ότι ήσουν πολύ αναστατωμένη με το παιδί στο πάρκο που σου πήρε την μπάλα. Αυτό μάλλον σε έκανε να το χτυπήσεις. Τώρα το πρόβλημα είναι ότι αυτό κλαίει και δε θέλει να παίξει μαζί σου. Μήπως την επόμενη φορά να δοκιμάσεις να ζητήσεις πίσω το παιχνίδι σου ή να προτείνεις να παίξετε μαζί;»
Δώστε στο παιδί την ευκαιρία να διορθώσει τη συμπεριφορά του μόνο του.
Για παράδειγμα, εάν πετάξει θυμωμένα όλα τα παιχνίδια στο πάτωμα προτρέψτε τα να τα μαζέψει. Σίγουρα αυτό θα χρειασθεί εξάσκηση και τη συμμετοχή σας. Μετά από πολλές προσπάθειες και πολλή υπομονή μπορεί να είναι σε θέση να εντοπίσει πώς να διορθώσει τη συμπεριφορά του στις επόμενες αντίστοιχες καταστάσεις. Ρωτήστε το «Τι θα μπορούσες να κάνεις τώρα για να βοηθήσεις στην επίλυση αυτού του προβλήματος»;
Η αλληλεπίδραση είναι καλό να ολοκληρώνεται με στοργή.
Επαινέστε την καλή συμπεριφορά: «Μου άρεσε πολύ το πώς άκουσες το πρόβλημα, παρόλο που αισθανόσουν αναστατωμένη. Μπράβο που κατάφερες να μαζέψεις τα παιχνίδια από το πάτωμα, ώστε να μπορούμε να κάνουμε κάτι διασκεδαστικό μαζί τώρα». Η στοργή και ο έπαινος είναι σαν φυσικές ανταμοιβές. Αυτές θα βοηθήσουν το παιδί να θέλει να επαναλαμβάνει συχνότερα την συμπεριφορά αυτή, αντικαθιστώντας σταδιακά τις εκρήξεις, τις κραυγές και τα κλάματα.

Το παιδί ΔΕΝ είναι η συμπεριφορά του
Μην ξεχνάτε το πόσο σημαντικό είναι να είστε ειλικρινείς και συγκεκριμένοι με το παιδί σας όταν του λέτε ότι αισθάνεστε απογοητευμένοι ή αναστατωμένοι με τη συμπεριφορά του και ότι παράλληλα το αγαπάτε όλη την ώρα. Όχι μόνο όταν ακούει και κάνει ό,τι θέλετε ή εγκρίνετε. Και ότι όταν μια συμπεριφορά του παιδιού δεν είναι καλή, δεν το κάνει αυτή κακό παιδί ή ανάξιο αγάπης.

Αποφύγετε φράσεις όπως: «Είσαι κακό παιδί», «Δε θα πας στον παράδεισο αν είσαι κακό παιδί», «Δε θα σε αγαπάει κανείς αν κάνεις έτσι», «Θα καταλήξεις να μην έχεις φίλους στο σχολείο αν φωνάζεις και κλαις έτσι».

Μπορεί να μας φαίνεται προφανές, αλλά τα παιδιά μπορούν να ερμηνεύσουν τις αναστατωμένες αντιδράσεις των γονέων με κάθε είδους τρόπο, δίχως να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Τα παιδιά με ευαίσθητες ιδιοσυγκρασίες ή δύσκολα και τραυματικά βιώματα είναι ακόμα πιο ευάλωτα σε αυτό. Επαναλάβετε πολλές φορές τη φράση «Σε αγαπώ, ακόμα κι όταν είμαι απογοητευμένη/ος με αυτό που κάνεις μερικές φορές». Να θυμάστε ότι τα παιδιά είναι πιο πιθανό να ανταποκριθούν θετικά και να μεταβάλλουν τη συμπεριφορά τους, όταν νιώθουν σίγουρα για το πόσο πολύ και βαθιά τα αγαπάτε.

Τα μικρά παιδιά έχουν την τάση να είναι «pleasers», δηλαδή να έχουν την έννοια να ικανοποιήσουν τους άλλους, ειδικά όταν πρόκειται για τους γονείς τους. Κατναοώ ότι πολλές φορές γονείς φτάνετε στα όρια σας και νιώθετε σαν τα παιδιά σας να κάνουν τη ζωή σας δύσκολη. Ωστόσο, είμαι σίγουρη ότι ξέρετε καλά (όταν είστε ήρεμοι) ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Στο τέλος κάθε κουραστικής μέρας, τα παιδιά σας θέλουν να γνωρίζουν ότι τα αγαπάτε ακόμα, όσο αυτά, παρόλο που δεν ξέρουν προς το παρόν πώς να σας το εκφράσουν. Αν καταφέρετε να θυμίζετε στον εαυτό σας ότι έχουν καλές προθέσεις, αλλά ο εγκέφαλός τους δεν ανταποκρίνεται πάντα σε αυτές, ίσως να σας βοηθήσει να παραμείνετε ψύχραιμοι στο ρόλο σας. Έτσι, θα συμβάλλετε στην εξέλιξη, τη μάθηση και την ωρίμανσή των μικρών αυτών αγαπημένων σας εγκεφάλων.

Μαρία Αποστολοπούλου
Ιδρυτικό Μέλος allaboutparents.gr | Positive Parenting
Ψυχολόγος
Σχεσιακή Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια
Δόκιμο Τακτικό Μέλος ΙΣΟΨ
Μέλος της Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής
Ψυχανάλυσης & Ψυχοθεραπείας (IARPP)
& της Αμερικάνικης Ένωσης Ομαδικής Ψυχοθεραπείας (AGPA)