Μητρικό άγχος: πώς επηρεάζει τη μοναδική σχέση μητέρας – παιδιού

Σελιδοδείκτης Προσθήκη κριτικής

Περιγραφή

Λένε συνήθως πως σε ένα σπίτι, αν δεν είναι ευτυχισμένη η μαμά, δεν είναι κανείς ευτυχισμένος. Και μπορεί τελικά αυτό να μην απέχει πολύ από την πραγματικότητα, αφού τα μωρά αντικατοπτρίζουν τα συναισθήματα των γονιών τους, όπως το άγχος τους.

Τα μωρά είναι σα σφουγγάρια για ένα λόγο: μπορούν να μάθουν νέα πράγματα με ταχύ ρυθμό. Όχι μόνο απορροφούν γρήγορα τις πληροφορίες από τον γύρω κόσμο, αλλά μπορούν επίσης να απορροφούν και τα συναισθήματα των άλλων.

Από τη γέννησή τους ακόμα, τα βρέφη απορροφούν τα συναισθήματα των άλλων και αντιλαμβάνονται τις αντιδράσεις σε μια δεδομένη κατάσταση.

Σύνδεση μητέρας - παιδιού
Η μητέρα και το παιδί λειτουργούν ενοποιημένα, σα μία ψυχοβιολογική μονάδα. Δδεμένοι, μάλιστα, μέχρι και τη γέννηση και σε σωματικό επίπεδο, με τον ομφάλιο λώρο. Η ευχαρίστηση και η αμοιβαιότητα στην αλληλεπίδραση της δυάδας είναι ιδιαίτερα εμφανής μετά τη γέννηση. Η μητέρα ικανοποιεί τις ανάγκες του παιδιού και η ίδια ικανοποιείται από την ικανοποίηση του παιδιού της.

Αντίστοιχα, η δυσφορία και το στρες του μωρού, προκαλούν δυσφορία και στρες στη μητέρα. Αυτή η στενή επαφή λοιπόν, συνεχίζει να είναι στόχος και για τους δύο και μόνο σταδιακά με τη πάροδο του χρόνου, το παιδί ανακαλύπτει την ατομικότητα του και αρχίζει να αυτονομείται και να εξερευνά τον κόσμο, μακριά από τη μητέρα.

Πρόσφατη μελέτη, μάλιστα, επιβεβαίωσε πως το άγχος έχει εξαπλωθεί από το γονιό στο παιδί. Τα μωρά κρατήθηκαν μακριά από τις μητέρες για ένα μικρό χρονικό διάστημα, που εκείνες εκτελούσαν μια αγχωτική εργασία. Όταν επανενώθηκαν, τα μωρά έδειξαν έντονα σημάδια στρες. Όταν πρόκειται για τα συναισθήματα των γονιών τους, τα μωρά συντονίζονται άμεσα, συμπέραναν οι ερευνητές.

Οι απαιτήσεις του ρόλου της μητέρας σήμερα
Το αυξημένο άγχος που παρουσιάζουν οι μητέρες σήμερα έγκειται σε μεγάλο βαθμό στο ότι η μητέρα του σήμερα, έχει απομακρυνθεί από το πρωταρχικό ρόλο της – έχει απομακρυνθεί από το παιδί της.

Ο μητρικός ρόλος του να παραμένει η μητέρα κοντά στο παιδί με αποκλειστική ενασχόληση την επιβίωση και ανάπτυξη του (παρέχοντας κυρίως τροφή, ασφάλεια και φροντίδα), αποτελεί μία βιολογικά καθορισμένη ιδιότητα, μέσα στα εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης της ανθρωπότητας. Η μητέρα του σήμερα, χρειάζεται να εργάζεται και να φροντίζει για πολλά παραπάνω έργα και έτσι αναγκάζεται να αφήνει το παιδί της σε κάποιον άλλο φροντιστή. Ως αποτέλεσμα, βιώνει αγωνία και ενοχή. Αγωνία για το αν το παιδί της είναι καλά, ασφαλές, φροντισμένο και ενοχή για το αν η ίδια είναι καλός γονιός.

Η πολλαπλότητα του ρόλου της μητέρας & η σχέση του με το άγχος
Αυτό το άγχος είναι μία φυσιολογική και αναπόφευκτη αντίδραση της μητέρας στην δυσκολία να διαχειριστεί και να ισορροπήσει τις διαφορετικές ανάγκες που έχει μία γυναίκα στη σημερινή κοινωνία. Αλλά, προκύπτει και ως αποτέλεσμα της έμφυτης επίγνωσής της για το πόσο σημαντική είναι για την εξέλιξη του παιδιού της.

Η σημερινή μητέρα έχει πολλαπλές ανάγκες: να είναι καλή και στοργική μητέρα απέναντι στο παιδί της, να είναι καλή σύντροφος απέναντι στον σύντροφο της, να είναι «κουβαλητής» στο σπίτι, να είναι επιτυχημένη επαγγελματίας, να είναι όμορφη και περιποιημένη κ.α. Το να αντεπεξέλθει σε αυτούς τους διαφορετικούς και συχνά αντιφατικούς κοινωνικούς και βιολογικούς ρόλους και παράλληλα να καταφέρει να διατηρεί την ψυχική της ισορροπία, αποτελεί ένα πολύ δύσκολο έργο.

Οι επιπτώσεις του αυξημένου άγχους της μητέρας
Το αυξημένο μητρικό άγχος λοιπόν, που παρατηρείται στις μητέρες του σήμερα, μπορεί να είναι αποτέλεσμα σε μεγάλο βαθμό του πώς διαχειρίζεται αυτή την αγωνία και ενοχή απέναντι στο ρόλο της, ως μητέρα. Το στρες αυτό, συχνά διαφαίνεται σε μία απόλυτη και δύσκαμπτη συμπεριφορά. Εάν αφήνοντας πολλές ώρες το παιδί της σε κάποιο άλλο φροντιστή/ δραστηριότητα, μπορεί η μητέρα να προσπαθήσει στο λίγο χρόνο που ουσιαστικά έχει με το παιδί της, να υπεραναπληρώσει, με το να γίνεται υπερελεγκτική, αυστηρή στα όρια και αυταρχική.

Μια άλλη εξίσου προβληματική διαχείριση αυτού του μητρικού στρες έχει να κάνει με το να ‘παραδώσει / θυσιάσει’ εντελώς τους άλλους ρόλους της (εργασία, συντροφικό ρόλο, προσωπικό ελεύθερο χρόνο κτλ). Ως εκ τούτου, θα αφοσιωθεί αποκλειστικά στο μητρικό ρόλο – σε μία κοινωνία όμως, όπου η πλειοψηφία των γυναικών είναι εργαζόμενες και έχουν πολλαπλούς ρόλους.

Εκεί και πάλι, εγκυμονεί ο κίνδυνος η μητέρα να νιώσει ανεπαρκής σε άλλες πτυχές της προσωπικότητάς της. Αποτέλεσμα αυτού, ίσως να είναι η μετέπειτα προσπάθειά της να στηρίξει όλη την αυτοπεποίθηση της μέσα από τη φροντίδα των παιδιών της. Κατανοούμε λοιπόν, ότι μία τέτοια υπερεμπλεκόμενη μητέρα με αυξημένη ανησυχία για τα παιδιά της, σε μεγάλο βαθμό ανακουφίζει τη δικές της ανάγκες για προσοχή και προσωπική αξία. Αυτό όμως μπορεί, όσο τα παιδιά αυτονομούνται και προχωρούν στη ζωή τους, να φέρει τόσο ματαίωση, όσο και αίσθημα μαραζώματος.

Η σημασία της συμβολής του πατέρα
Εδώ, είναι σημαντικό να τονίσουμε τη σημαντικότητα της παρουσίας του πατέρα, ο οποίος δε θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ανταγωνιστικά ως προς τις ευθύνες και τους ρόλους που έχει το κάθε μέλος του ζευγαριού, αλλά συμπληρωματικά. Εφόσον η μητέρα έχει οριστεί ως ο πρωταρχικός φροντιστής του παιδιού, θα πρέπει να έχει σύμμαχο το σύζυγο της στο να τη στηρίζει στο μητρικό της ρόλο με το να τη φροντίζει.

Οι τρεις κατηγορίες του άγχους
Αν ανησυχείτε μήπως μεταδώσετε στο μωρό σας το δικό σας άγχος, υπάρχει μια ακτίνα αισιοδοξίας. Δεν είναι το άγχος πάντα επιβλαβές. Το αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων www.cdc.gov χωρίζει το άγχος σε τρεις κατηγορίες:

Θετικό άγχος
Πράγματα που προκαλούν χαμηλό επίπεδο άγχους, όπως όταν συναντά κανείς ανθρώπους για πρώτη φορά ή όταν ο γιατρός πρόκειται να τρυπήσει το χέρι σας με μια βελόνα.

Ανεκτό άγχος
Πιο έντονα, αλλά διαχειρίσιμα γεγονότα, όπως η απώλεια της εργασίας, ή ακόμα και ο θάνατος ενός μέλους της οικογένειας που ήταν αναμενόμενος λόγω ηλικίας ή ασθένειας.

Τοξικό άγχος
Έντονες εμπειρίες κακοποίησης ή παραμέλησης που συνεχίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η τελευταία κατηγορία είναι αυτή που πρέπει να μας κάνει να ανησυχούμε. Η μακροχρόνια έκθεση στο τοξικό άγχος της μαμάς μπορεί να επηρεάσει πολύ το μωρό.

Ο καθένας μας έχει άγχος σε κάποιο βαθμό. Οταν όμως πρόκειται για την συναισθηματική ανάπτυξη του μωρού θα πρέπει να είμαστε περισσότερο ευαισθητοποιημένοι. Το λίγο άγχος μας δίνει κίνητρο και σκοπό. Και η υγιής αντίδρασή μας στο άγχος θα «αντιγραφεί» θετικά από το μωρό. Το αντίθετο θα συμβεί με το πολύ άγχος.

Το πολύ άγχος, άλλωστε, ακόμα κι αν το μωρό δεν είχε την ικανότητα να αφομοιώνει τα συναισθήματα, θα έπαιζε έτσι κι αλλιώς το ρόλο του στον τρόπο που ο γονιός φροντίζει το παιδί του. Το στρες επηρεάζει την ευημερία των γονιών και εκείνοι που έχουν άγχος είναι λιγότερο δεκτικοί στα συναισθήματα των μωρών τους και λιγότερο ευαίσθητοι στη φροντίδα τους, γιατί ακόμα κι αυτή τους αγχώνει παραπάνω.

Συμβουλές για να αποκτήσετε τον έλεγχο του άγχους
Εντοπίστε το πρόβλημα.
Η πηγή του αρνητικού άγχους σας μπορεί να είναι σαφής. Να οφείλεται σε οικονομικά προβλήματα ή σε προβλήματα στη δουλειά. Μπορεί, όμως, να μην είναι προφανής. Γι’ αυτό προσπαθήστε να καταλάβετε τι προκαλεί το άγχος, αφού μόνο έτσι θα μπορέσετε να κάνετε κάποια βήματα για να το απερνεργοποιήσετε.

Εστιάστε σε σας τους ίδιους.
Για να φροντίσετε το μωρό σας, θα πρέπει πρώτα να φροντίζετε τον εαυτό σας. Να τρώτε καλά, να κοιμάστε όσο το δυνατόν καλύτερα, να πίνετε άφθονο νερό και να γυμνάζεστε, να έχετε προσωπικό χρόνο.

Ζητήστε βοήθεια.
Εάν νοιώθετε πολύ αγχωμένοι, θα πρέπει να στραφείτε για υποστήριξη σε κάποιον που εμπιστεύεστε. Μπορείτε ακόμα να απευθυνθείτε σε έναν επαγγελματία υγείας, όπως έναν ψυχολόγο, για να σας βοηθήσει να διαχειριστείτε το «φορτίο» σας με υγιή τρόπο.

H ζωή του ζευγαριού είναι σημαντικό να παραμένει ενεργή και έξω από το γονικό ρόλο.
Εάν φροντίζονται τα μέλη του ζευγαριού μεταξύ τους, με το να έχουν συντροφικότητα, ερωτική ζωή και ευχάριστες δραστηριότητες, αυτό επιτρέπει στα άτομα να έχουν μειωμένο στρες και θετική / ευχάριστη αίσθηση για τη ζωή τους.

Πώς να ηρεμήσετε ένα αγχωμένο μωρό
Πώς μοιάζει ένα στρεσαρισμένο μωρό; Μερικοί πιστεύουν ότι απλά θα κλαίει όλη την ώρα, αλλά δεν είναι απαραίτητο να συμβαίνει αυτό.

Άλλοι τρόποι εκτός από το κλάμα που δείχνουν ότι τα μωρά είναι στρεσαρισμένα, είναι:

Αποφυγή της επαφής με τα μάτια
Παίξιμο των δακτύλων
Φτέρνισμα
Χασμουρητό
Έκφραση ανησυχίας

Αν το βρέφος παρουσιάζει κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα, δείτε πώς μπορείτε να το χαλαρώσετε:

Βάλτε απαλά το χέρι σας στο κεφάλι ή στα πόδια του
Ενώστε τα χεράκια του
Ενθαρρύνετε το πιπίλισμα μιας πιπίλας ή του αντίχειρα
Τυλίξτε το με μια κουβερτούλα
Κρατήστε το ή κουνήστε το απαλά με έναν καθησυχαστικό ήχο

Το άγχος κάτι θέλει να μας πει
Το σημαντικότερο όμως είναι εμείς οι ίδιοι να αναλαμβάνουμε την ευθύνη του εαυτού μας για το τι θέλουμε και μπορούμε στη ζωή μας και τι όχι. Το να «θυσιάζει» κανείς τον εαυτό του για τον άλλο, δεν ωφελεί κανένα και μάλιστα είναι ερευνητικά αποδεδειγμένο στο χώρο της ψυχικής υγείας, ότι τα παιδιά που μεγάλωσαν με την αίσθηση ότι οι γονείς τους θυσιάστηκαν ή δεν έζησαν καλά για να αφιερωθούν σε αυτά, πασχίζουν να νιώσουν αξία για τον εαυτό τους και σχετίζονται με διαταραγμένους τρόπους στις μετέπειτα σχέσεις τους.

Τα παιδιά θα κάνουν τα πάντα για να στηρίξουν τους γονείς τους, ώστε να καταφέρουν να ανταπεξέλθουν στο γονικό τους ρόλο και αυτό είναι και το σημείο όπου σταματάει η ανάπτυξη τους, μπαίνοντας σε μία αντιστροφή ρόλου – το να γίνουν πρώιμα ενήλικες και να «μεγαλώσουν» τους γονείς τους.

Γι’αυτό λοιπόν, χρειάζεται να κάνουμε βήματα ώστε να είμαστε ουσιαστικά καλά στο ρόλο μας και στο μέγιστο της αποδοτικότητας μας. Εάν «κολλήσουμε» στην ενοχή και τα στάνταρτς των άλλων, δε θα καταφέρουμε να χαρούμε τίποτα. Θα πρέπει να απομακρυνθούμε από την επιφανειακή λογική της εικόνας, της συμπεριφοράς και της τελειότητας που μας κάνει απολυταρχικούς και δύσκαμπτους.

Το να είμαστε ουσιαστικά αποτελεσματικοί περιλαμβάνει να ακούμε βαθύτερα τον εαυτό μας και τους άλλους, να αναγνωρίζουμε και να εκφράζουμε τα συναισθήματα μας, ακόμα και τα δύσκολα – όπως το θυμό και την ανεπάρκεια μας. Να βάζουμε τα όρια μας και να εκφράζουμε στους άλλους αυτό που θέλουμε ή νιώθουμε χωρίς να γινόμαστε απολυταρχικοί ή θύματα, αλλά σαφείς, επικοινωνιακοί και συμπονετικοί – πρώτα απ’ όλα με τον ίδιο μας τον εαυτό.

Μαρία Γιαννοπούλου
Ιδρυτικό Μέλος allaboutparents.gr | Positive Parenting
Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc
Ειδικευμένη στην Ψυχοθεραπεία Gestalt
PgD Παιδοψυχολογία Παιδιού & Εφήβου
Τηλ: 6942217440, Ευρυτανίας 13, Αμπελόκηποι
email: maria.giannopulu@gmail.com