Καταστάσεις έκτακτης ανάγκης: Πώς να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να τις διαχειριστούν;

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ : Συμβουλές για γονείς

Περιγραφή

Στις μέρες ακούμε συχνά τον όρο της «πολιτικής προστασίας». Γνωρίζετε όμως για τι είναι υπεύθυνη; Η πολιτική προστασία της Χώρας αποβλέπει στην προστασία της ζωής, υγείας και περιουσίας των πολιτών από φυσικές (ταχείας ή βραδείας εξέλιξης), τεχνολογικές (συμπεριλαμβανομένων βιολογικών, χημικών και πυρηνικών συμβάντων) και λοιπές καταστροφές, που προκαλούν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, κατά τη διάρκεια ειρηνικής περιόδου.

Για την επίτευξη του σκοπού αυτού εκπονούνται σχέδια και προγράμματα πρόληψης, ανά κατηγορία κινδύνου λαμβάνονται μέτρα ετοιμότητας και αναλαμβάνονται δράσεις πρόληψης, ετοιμότητας, αντιμετώπισης και αποκατάστασης, αξιοποιείται το ανθρώπινο δυναμικό και χρησιμοποιούνται τα δημόσια και ιδιωτικά μέσα σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, και υποβάλλονται εισηγήσεις προς τα αρμόδια, κατά περίπτωση,  Υπουργεία, για την αναμόρφωση της αντίστοιχης νομοθεσίας.

Η ανθρωπότητα, ανά τους αιώνες δέχεται πληθώρα προκλήσεων. Το τελευταίο έτος, η πανδημική κρίση μας έφερε αντιμέτωπους με τον πανανθρώπινο φόβο της απώλειας του ελέγχου. Πολύ πρόσφατα, οι σεισμοί στη Θεσσαλία, έδωσαν το στίγμα τους και έβαλαν το κερασάκι στην τούρτα του φόβου, της αγωνίας και της κόπωσης.

Οι οικογένειες κλήθηκαν να ισορροπήσουν και να μείνουν ψύχραιμες, σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη κατάσταση. Οι γονείς, περισσότερο από ποτέ, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, έρχονται αντιμέτωποι με την ανάγκη διαχείρισης του άγνωστου και του αβέβαιου. Τα παιδιά, σε αυτές τις καταστάσεις, χρειάζονται την προσοχή και τη φροντίδα μας, σε πρακτικό αλλά και ψυχικό επίπεδο.

Τι καλύτερο λοιπόν από την επαρκή προετοιμασία για τη διαχείριση και την αντιμετώπιση αυτών των καταστάσεων εντός της οικογενειακής ζωής;

Ανεξάρτητα από την ηλικία του παιδιού, αυτό μπορεί να αισθάνεται αναστατωμένο ή να έχει πολλά άλλα έντονα συναισθήματα, μετά από μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Μερικά παιδιά αντιδρούν αμέσως, ενώ άλλα μπορεί να παρουσιάζουν σημάδια δυσκολίας μεταγενέστερα. Το πώς θα αντιδράσει ένα παιδί και ποια θα είναι τα σημάδια δυσφορίας μπορεί να ποικίλει ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, τις προηγούμενες εμπειρίες του και τον τρόπο με τον οποίο συνήθως το ίδιο αντιμετωπίζει το άγχος.

Η ρόλος της αντίδρασης του γονέα - προτύπου
Τα παιδιά, εν μέρει, συναισθηματικά αντιδρούν σε ό,τι, συνειδητά ή ασυνείδητα, εκλαμβάνουν από τους ενήλικες γύρω τους. Όταν οι γονείς και οι φροντιστές τους αντιμετωπίζουν μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης με ψυχραιμία και αυτοπεποίθηση, αυτόματα παρέχουν και υποστήριξη στα παιδιά τους. Σίγουρα, αν οι γονείς είναι καλά προετοιμασμένοι για τέτοιες καταστάσεις, θα καταφέρουν να είναι αποτελεσματικά καθησυχαστικοί στους άλλους γύρω τους, ειδικά στα παιδιά τους.

Αδιαμφισβήτητα, οι άνθρωποι επηρεάζονται αρνητικά όταν εκτίθενται επαναλαμβανόμενα σε εικόνες και πληροφορίες της εκάστοτε κατάστασης έκτακτης ανάγκης, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Είναι σημαντικό, από νωρίς, να περιορίσετε το μέγεθος της δική σας έκθεσης, αλλά και των παιδιών σας στον βομβαρδισμό των media.

Παράγοντες που έχουν συναισθηματικό αντίκτυπο στα παιδιά, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης
Οι ζημιές που προκαλούνται από μια καταστροφή μπορεί να είναι πολλές και ποικίλες. Οι καταστροφές του σπιτιού, η διακοπή του σχολείου, ο αποχωρισμός από την οικογένεια και τους φίλους, καθώς και άλλες καταστάσεις, μπορεί να γεννήσουν έντονο άγχος και στα παιδιά.

Ο συναισθηματικός αντίκτυπος μιας έκτακτης ανάγκης σε ένα παιδί εξαρτάται από την προσωπικότητα, την ιδιοσυγκρασία, τις εμπειρίες ενός παιδιού, τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της οικογένειας και της κοινότητας στην οποία ανήκει, καθώς και της διαθεσιμότητας των τοπικών πόρων.

Δεν αντιδρούν όλα τα παιδιά με τους ίδιους τρόπους. Μερικά, όμως, μπορεί να έχουν πιο σοβαρές αντιδράσεις με μεγαλύτερη διάρκεια.

Παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη συναισθηματική αντίδραση ενός παιδιού

• Άμεση συμμετοχή-εμπλοκή στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης
• Προηγούμενη τραυματική ή έντονα αγχωτική εμπειρία
• Η αίσθηση ότι το ίδιο το παιδί ή ένα αγαπημένο του πρόσωπο κινδυνεύει να πεθάνει
• Απώλεια ζωής μέλους της οικογένειας, στενού φίλου ή κατοικίδιου ζώου
• Διαχωρισμός από φροντιστές
• Φυσικός τραυματισμός
• Η αντίδραση των ίδιων των γονέων και των φροντιστών
• Οι οικογενειακοί πόροι
• Οι σχέσεις και επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας
• Η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε μέσα μαζικής ενημέρωσης σχετικά με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης και τις συνέπειες της
• Συνεχές άγχος και αγωνία λόγω της αλλαγής τη ρουτίνας και των συνθηκών διαβίωσης της οικογένειας και του παιδιού
• Η ανθεκτικότητα της τοπικής ή ευρύτερης κοινότητας
• Οι πολιτισμικές διαφορές

Τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε τα παιδιά να διαχειριστούν μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης
Το να δώσετε οι γονείς το καλό παράδειγμα στα παιδιά σας, διαχειριζόμενοι το άγχος σας μέσω υγιεινών επιλογών τρόπου ζωής, όπως η σωστή και πλήρης διατροφή, η τακτική άσκηση, ο επαρκής ύπνος και η αποφυγή ουσιών,  είναι κρίσιμο για τους γονείς και τους φροντιστές. Όταν είστε προετοιμασμένοι, ξεκούραστοι, φροντισμένοι και χαλαροί, μπορείτε να ανταποκριθείτε καλύτερα σε απροσδόκητα γεγονότα και να λάβετε αποφάσεις προς το συμφέρον της οικογένειας και των αγαπημένων σας προσώπων.

Τι μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του στρες πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης;

Πριν 

• Μιλήστε με τα παιδιά σας, ώστε να γνωρίζουν ότι είστε διατεθειμένοι να τα κρατήσετε ασφαλή σε αυτές τις καταστάσεις
• Προετοιμάστε και ελέγξτε τα σχέδια ασφαλείας σας, πριν συμβεί μια καταστροφή ή έκτακτη ανάγκη. Το να έχετε ένα σχέδιο, θα αυξήσει την εμπιστοσύνη των παιδιών σας και θα τους δώσει μια αίσθηση ελέγχου.
• Εξηγήστε στα παιδιά, με ηρεμία, για το τι μπορείτε να κάνετε για να προστατευτείτε σε διάφορες καταστάσεις, «παίζοντας» υποθετικά σενάρια. Π.χ. σε κατάσταση σεισμού, φωτιάς, ασθένειας κ.τ.λ.

Κατά τη διάρκεια 

• Μείνετε ήρεμοι και καθησυχάστε τα παιδιά σας.
• Εξηγήστε στα παιδιά τι συμβαίνει, με τρόπο που μπορούν να καταλάβουν. Εξηγήστε τους με απλό λόγο και κατάλληλο για την ηλικία του κάθε παιδιού.

Μετά 

• Δώστε στα παιδιά πολλές ευκαιρίες να εκφραστούν και να μιλήσουν για το τι πέρασαν ή τι σκέφτονται για ό,τι έγινε ή συνεχίζει να γίνεται. Ενθαρρύνετέ τα να μοιραστούν τις ανησυχίες, τις γωνίες, τους φόβους και τη στεναχώρια τους (αν τα νιώθουν – δίχως να εκβιάσουμε συναισθήματα) και να κάνουν ερωτήσεις.
• Μπορείτε να βοηθήσετε τα παιδιά σας να ανακτήσουν τον έλεγχο και κατ΄επέκταση να επεξεργαστούν και να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους, ενθαρρύνοντάς τα να αναλάβουν δράση που σχετίζεται άμεσα με την καταστροφή. Για παράδειγμα, τα παιδιά μπορούν να βοηθήσουν τους άλλους μετά από μια καταστροφή, τους συγγενείς, τους φίλους ή ακόμα και αγνώστους μέσω του εθελοντισμού. Αποτέλεσμα αυτού θα είναι η αίσθηση ότι βοηθούν την κοινότητα ή τα μέλη της οικογένειας και δημιουργούν ένα ασφαλές περιβάλλον. Φυσικά, τα παιδιά δεν πρέπει να συμμετέχουν σε δραστηριότητες καθαρισμού καταστροφών για λόγους υγείας και ασφάλειας. Αλλά, θα μπορούσαν να συμμετέχουν για παράδειγμα στην τροφοδοσία της κοινότητας ή στην καταγραφή αναγκών εντός του σπιτιού.
• Είναι δύσκολο να προβλέψουμε πώς ο κάθε άνθρωπος θα αντιδράσει σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, πόσο μάλλον ένα παιδί. Επειδή λοιπόν οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι καθηγητές, οι προπονητές και άλλοι ενήλικες έχουν γνωρίσει και συνεχίζουν να παρατηρούν τα παιδιά σε διαφορετικές καταστάσεις και συνθήκες, είναι σημαντικό να συνεργαστούν για να μοιραστούν πληροφορίες σχετικά με το πώς κάθε παιδί αντιμετωπίζει ένα τραυματικό συμβάν. Πώς δηλαδή διαχειρίζεται αγχωγόνες καταστάσεις.

Συνήθεις αντιδράσεις παιδιών
Για τα περισσότερα παιδιά, η αγωνία και άλλα δυσφορικά συναισθήματα θα εξαφανιστούν με την πάροδο του χρόνου, αφότου απομακρυνθούν από το γεγονός. Τα παιδιά όμως  που εκτέθηκαν απευθείας σε μια καταστροφή, μπορούν να νιώθουν επαναλαμβανόμενα ή παρατεταμένα αναστατωμένα, ειδικά ότι εκτίθενται σε κάποιο ερέθισμα που σχετίζεται άμεσα με το συμβάν.

Εάν τα παιδιά συνεχίσουν να είναι πολύ αναστατωμένα ή εάν οι αντιδράσεις τους τα καθιστούν δυσλειτουργικά στο σχολικό πλαίσιο ή στις σχέσεις τους, τότε οι γονείς θα είναι καλό να μιλήσουν με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Στη συνέχεια, ίσως και το ίδιο το παιδί χρειαστεί να λάβει φροντίδα απευθείας από κάποιον εδικό, που ειδικεύεται στην παιδοψυχολογία, ώστε να το βοηθήσει να διαχειριστεί το μετατραυματικό στρες.

Ποιες αντιδράσεις μπορεί να συναντήσετε στα παιδιά, βάση την ηλικία τους

Βρέφη έως 2 ετών
Τα βρέφη μπορεί να γίνουν πιο ασταθή. Μπορεί να κλαίνε περισσότερο από το συνηθισμένο ή να διεκδικούν περισσότερο την αγκαλιά.

Παιδιά ηλικίας 3 έως 6 ετών
Τα παιδιά προσχολικής ηλικία μπορεί να παλινδρομήσουν σε συμπεριφορές που είχαν κατακτήσει. Για παράδειγμα, μπορεί να βρέχουν το κρεβάτι τους, να φέρονται σαν μωράκια, να φοβούνται να αποχωριστούν τους γονείς / φροντιστές τους ή να κοιμηθούν μόνα. Μπορεί επίσης να έχουν έντονο εκνευρισμό ή εφιάλτες.

Παιδιά 7 έως 10 ετών
Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να αισθάνονται λυπημένα, φοβισμένα, εκνευρισμένα, μπερδεμένα και να αγωνιούν ότι το συμβάν θα συμβεί ξανά ή δε θα υποχωρήσει ποτέ. Οι συνομηλίκου τους ενδέχεται να παρέχουν ψευδείς πληροφορίες. Ωστόσο, οι γονείς ή οι φροντιστές χρειάζεται συνεχώς να διαψεύδουν την παραπληροφόρηση και να την αντικαθιστούν με την ρεαλιστική οπτική των γεγονότων. Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να κολλούν σε λεπτομέρειες του γεγονότος και είτε να επιθυμούν να μιλούν συνέχεια για αυτό, είτε να μην θέλουν καθόλου να αναφέρονται ή να ακούν γι΄αυτό.  Ενδέχεται επίσης να εμφανίζουν προβλήματα συγκέντρωσης και προσοχής.

Προέφηβοι και έφηβοι
Μερικοί προέφηβοι και έφηβοι μπορεί να διαχειρίζονται το τραυματικό γεγονός, εκδραματίζοντας. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει απερίσκεπτες πράξεις, ριψοκίνδυνες επιλογές, χρήση αλκοόλ ή ουσιών.  Άλλοι πάλι,  ίσως φοβούνται να βγουν από το σπίτι. Μπορεί να μειώσουν τον χρόνο που περνούν με τους φίλους και συνομηλίκους τους. Ίσως να αισθάνονται συγκλονισμένοι από τα έντονα συναισθήματά τους και να μην μπορούν να εκφραστούν. Οι σκέψεις για υπαρξιακά ζητήματα μπορεί να ενταθούν. Τα συναισθήματά τους μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένη αμφισβήτηση, ξεσπάσματα θυμού, ακόμη και σε διαμάχες με αδέλφια, γονείς / φροντιστές ή άλλους ενήλικες.

Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες
Τα παιδιά που έχουν κινητικές δυσκολίες, βρίσκονται αναπηρικό αμαξίδιο ή κρεβάτι, ή κάνουν χρήση ειδικών φαρμάκων ή ιατρικών συσκευών ή βοηθημάτων, ενδεχομένως να έχουν εντονότερες αντιδράσεις σε απειλές ή πραγματικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Η αγωνία, το άγχος, η ανησυχία και ο θυμός μπορεί να είναι εντονότερα, μιας και έχουν μικρότερο έλεγχο για την καθημερινή ευημερία τους. Έντονες δυσκολίες μπορεί να αντιμετωπίσουν και  παιδιά με άλλους αναπτυξιακούς, συναισθηματικούς ή νοητικούς περιορισμούς. Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες μπορεί να χρειάζονται επιπλέον λέξεις καθησυχασμού, περισσότερες εξηγήσεις σχετικά με το γεγονός έκτακτης ανάγκης και περισσότερη αίσθηση ασφάλειας και ανάκτησης του ελέγχου.

Σε κάθε περίπτωση όμως, όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από την ηλικία και τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά, χρειάζονται την εμπερίεξη των συναισθημάτων τους και την άμεση διαβεβαίωση ότι περιτριγυρίζονται από φιγούρες ασφάλειας και αναφοράς σε περίπτωση ανάγκης.

Η επαφή, η επικοινωνία, το μοίρασμα, οι αγκαλιές και το αφούγκρασμα των αναγκών τους σε πρακτικό και συναισθηματικό επίπεδο, συμβάλλουν θετικά στην ομαλή εξέλιξη και διαχείριση της εκάστοτε κρίσης. Και μην ξεχνάτε την αυτοφροντίδα! Οι γονείς είναι αμοιβαία ευάλωτοι με τα παιδιά τους και χρειάζονται και οι ίδιοι φροντίδα. Γεμίστε τις μπαταρίες σας, για να έχετε επαρκή ενέργεια για να φροντίσετε.

 Δε χρειάζεται να φέρεστε σα σούπερ ήρωες, με υπερδυνάμεις, ενώ δεν είστε. Άλλωστε, είστε κάτι παραπάνω, είστε γονείς που προσπαθείτε…

Μαρία Αποστολοπούλου
Ιδρυτικό Μέλος allaboutparents.gr | Positive Parenting
Ψυχολόγος, Σχεσιακή Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια
Δόκιμο Τακτικό Μέλος ΙΣΟΨ
Μέλος της Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής
Ψυχανάλυσης & Ψυχοθεραπείας (IARPP) και της Αμερικάνικης Ένωσης Ομαδικής Ψυχοθεραπείας (AGPA)