Ένα άνθρωπος δίπλα μας αρχίζει να χασμουριέται και μέσα σε πολύ λίγα δευτερόλεπτα αρχίζουμε να χασμουριόμαστε και εμείς. Αυτό είναι το πιο απλό πείραμα που αποδεικνύει την τάση του ανθρώπου να μιμείται συμπεριφορές και πράξεις. Η δεξιότητα της μίμησης είναι από τις πιο σημαντικές για την ανάπτυξη των παιδιών. Σε νευρο-τυπικά παιδιά η μίμηση της συμπεριφοράς του άλλου μπορεί να είναι κάτι πολύ εύκολο και φυσικό, κάτι που συμβαίνει χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία.
Ωστόσο σε παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές, όπως είναι το φάσμα του αυτισμού, η μίμηση αποτελεί δεξιότητα που πρέπει να διδαχθεί και να ενισχυθεί μέσα από παιχνίδια, με σκοπό να προκαλείται το παιδί να μιμηθεί από την ολόπλευρη αλληλεπίδραση μας προς αυτά.
Τα παιδιά που ανήκουν στο αυτιστικό φάσμα δυσκολεύονται κατά τη διαδικασία της μίμησης, καθώς απαιτείται να επιστήσουν την προσοχή τους για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στις πράξεις και στα λόγια κάποιου άλλου.
Τα παιδιά αυτά είναι πολύ πιθανόν να μπορούν να εκτελέσουν κινήσεις ακούσια σε αυθόρμητο επίπεδο ή εάν τους ζητηθεί, έπειτα από εντολή όμως, να μην είναι σε θέση να εκτελέσουν κάποια κίνηση ή να παράγουν κάποια λέξη σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή μιμούμενα τους άλλους.
Παραδείγματος χάρη, ένα παιδί με αυτισμό μπορεί να κάνει παλαμάκια σε διάφορες στιγμές μέσα στην μέρα μόνο του, να κάνει παλαμάκια εάν του δώσουμε εντολή «κάνε παλαμάκια», όμως να αδυνατεί να ανταποκριθεί στην μίμηση και να κάνει παλαμάκια όταν οι συμμαθητές του χειροκροτούν για κάτι που είδαν ή που άκουσαν ή κατά την διάρκεια ενός τραγουδιού.
Η μίμηση είναι η αρχή της «κοινωνικής μάθησης» και η βάση για την απόκτηση κινητικών και γλωσσικών δεξιοτήτων.
Η σημασία της μίμησης
Από τους πρώτους μήνες της ζωής των παιδιών παρατηρείται ότι ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά μαθαίνουν να επικοινωνούν, να μιλάνε και να συμπεριφέρονται, είναι η μίμηση!
Κατά τα πρώτα αυτά στάδια ενεργοποιούνται οι καθρεπτικοί νευρώνες του εγκεφάλου που ευθύνονται για την μιμητική συμπεριφορά παιδιών και ενηλίκων. Έπειτα από έρευνα που διεξήγαγε το 1992 ένα εργαστήρι ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πάρμας, στην Ιταλία φέρεται ότι ονομάστηκαν «καθρεπτικοί» καθώς η παρατηρούμενη πράξη που εκτελείται «αντικατοπτρίζεται» στον εγκέφαλο κάποιου άλλου.
Όπως ένα καθρέφτης λοιπόν, ο εγκέφαλος διαθέτει νευρώνες που αναπαριστούν τις πράξεις των άλλων.
Stamenov & Galesse, 2002
Γι’ αυτό λοιπόν και οι άνθρωποι μιλούν όταν βλέπουν και ακούν, άλλους ανθρώπους να μιλούν. Σε αυτό το σημείο μπορείτε να φέρετε στο μυαλό σας και το παράδειγμα με το παιδί που μεγάλωσε μέσα στο δάσος μαζί με πίθηκους , υιοθέτησε τη συμπεριφορά τους και δεν ανέπτυξε «ανθρώπινο» λόγο, καθώς δεν υπήρχε στο περιβάλλον του σχετικό πρότυπο λόγου.
Τα στάδια της μίμησης
Τα στάδια της μίμησης μπορούν να διαχωριστούν σε πέντε βασικά:
1. Κινήσεις με αντικείμενα
2. Κινήσεις του σώματος – χειρονομίες
3. Μη Λεκτικοί ήχοι – μπαμπάλισμα
4. Λεκτικοί ήχοι – λειτουργικοί
5. Λέξεις
Συνεπώς, πρέπει να θυμάστε ότι για να κατακτήσει ένα παιδί το στάδιο του λόγου και της ομιλίας, έχει να περάσει πρώτα από τέσσερα πολύ σημαντικά στάδια!
Τομείς που αναπτύσσονται μέσω της μίμησης
Μέσω της μίμησης:
Ικανοποιείται η έμφυτη περιέργεια:
Όταν το παιδί δεν μπορεί ακόμα να εκφραστεί με την ομιλία του, είναι σε θέση μέσω της μίμησης να ανταποκριθεί στην διάθεση για αλληλεπίδραση, να καταλάβει την λειτουργία αυτού του οποίου μιμείται και να δείξει την επιθυμία του.
Κατανοεί τις έννοιες του περιβάλλοντος:
Μέσω της μίμησης το παιδί κατανοεί πως να χρησιμοποιεί το κουτάλι ή το πιρούνι για να φάει ή πως να βάλει τα παπούτσια του για να βγεί έξω.
Μαθαίνει να αυτονομείται:
Το παιδί βλέποντας τους γονείς πολλές φορές να παίρνουν το μπλουζάκι του απο το ίδιο συρτάρι, μας εκπλήσσει ευχάριστα καθώς κάποια στιγμή παίρνει και φοράει μόνο του το μπλουζάκι.
Ενισχύονται οι επικοινωνιακές του δεξιότητες:
Όταν ανταποκρίνεστε θετικά στο κάλεσμα του παιδιού σας για αλληλεπίδραση, μαθαίνει το μοίρασμα και την εναλλαγή σειράς που υπάρχει σε έναν διάλογο αργότερα. Το παιδί χαμογελάει, χαμογελάτε και εσείς. Το παιδί «μιλάει» μπαμπαλίζοντας και εσείς το μιμείστε! Μόλις, έχετε κάνει έναν μικρό διάλογο μαζί του, χωρίς να το έχετε καταλάβει.
Αναπτύσσει την γλωσσική έκφραση:
Όταν το παιδί ακούει να ονομάζετε ένα αντικείμενο ή μια ενέργεια με τις ίδιες λέξεις κατ’ επανάληψη, κατανοεί την έννοια και είναι σε θέση αργότερα να παράγει την κατάλληλη λέξη για το αντίστοιχο αντικείμενο.
Αναπτύσσει τη σωστή χρήση του λόγου:
Ακόμα και όταν ένα παιδί δεν είναι σε θέση να καταλάβει την σημασία της έννοιας που ακούει, μιμείται τον τόνο και το ύφος αυτής.
Τονώνεται η αυτοπεποίθηση του:
Όταν το καταφέρνει να μιμηθεί κάτι που κάνουν οι «μεγάλοι», αυτομάτως νιώθει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση για αυτά που μπορεί να επιτύχει.
Μαθαίνουν να εκφράζονται συναισθηματικά:
Βλέποντας τον τρόπο με το οποίο οι γονείς αντιδρούν και διαχειρίζονται τα θετικά και αρνητικά τους συναισθήματα, την στάση του σώματος και τις εκφράσεις του προσώπου, το παιδί μαθαίνει να κατανοήσει, να εξοικειωθεί και να εκφράσει τα συναισθήματα του.
Αναπτύσσονται οι κοινωνικές δεξιότητες:
Το παιδί μιμούμενο ομαδικά παιχνίδια, μαθαίνει να τηρεί τους κανόνες, να δέχεται την ήττα, να περιμένει την σειρά του, να κάνει φιλίες.
Αναπτύσσεται το συμβολικό παιχνίδι:
Όταν τα παιδιά παίζουν και αναπαράγουν συνομιλίες και ενέργειες που έχουν δει στο περιβάλλον του, είναι ένα βήμα πιο κοντά στην κατανόηση της χρήσης των αντικειμένων, της χρήσης του λόγου και γενικότερα του κόσμου.
Επιτυγχάνεται ο διαχωρισμός των φύλων:
Το παιδί συμφιλιώνεται με το φύλο του βλέποντας τον εκάστοτε γονέα να κάνει συγκεκριμένα πράγματα που αφορούν το φύλο του.
Αναπτύσσονται οι κοινωνικό-συναισθηματικές δεξιότητες:
Όταν το παιδί ασχολείται με το παιχνίδι προσποίησης, πειραματίζεται ενεργά με τους κοινωνικούς και συναισθηματικούς ρόλους που θα κληθεί να «παίξει» και στην αληθινή ζωή. Μπαίνοντας «στη θέση του άλλου» μέσω διαφορετικών χαρακτήρων, βοηθάει στην ηθική ανάπτυξη και στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης.
Αναπτύσσονται οι δεξιότητες της σκέψης:
Μέσα από παιχνίδια μίμησης με προσποιητούς χαρακτήρες, το παιδί καλείται να επιλύσει διάφορα προβλήματα που προκύπτουν κατά την διάρκεια του παιχνιδιού. Από το πώς θα μοιραστούν τα παιδιά τον ίδιο ρόλο, μέχρι το πώς θα φτιάξουν τη σκηνή για να γίνουν πειρατές.
Να θυμάστε: Ο βαθμός με τον οποίο ένα παιδί μιμείται τα δυο πρώτα χρόνια της ζωής του συνδέεται άμεσα με την μετέπειτα γλωσσική και κοινωνική του ανάπτυξη!
Όταν οι γονείς μιμούνται τις πράξεις, τα συναισθήματα και τις εκφράσεις προσώπου των παιδιών τους, αυτά, λόγω της άμεσης μίμησης μπορούν και συνδέουν τις δικές τους πράξεις και αντιδράσεις τους προς το περιβάλλον.
Πώς να ενισχύσω τη δεξιότητα της μίμησης
Έχοντας λοιπόν υπ’ όψη ότι η μίμηση είναι σημαντικός παράγοντας για την γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού, παρακάτω θα σας αναφέρω πώς να ενισχύσετε τη συγκεκριμένη δεξιότητα:
- Μιμήσου το μπαμπάλισμα του μωρού
- Μιμήσου τις κινήσεις του σώματος
- Μιμήσου τις κινήσεις της γλώσσας
- Μιμήσου έντονα τις εκφράσεις του προσώπου
- Παίξε μαζί του πρόσωπο με πρόσωπο
- Μιμήσου τις συναισθηματικές αντιδράσεις
- Διατήρησε βλεμματική επαφή με το παιδί όταν αλληλεπιδράς μαζί του
- Χρησιμοποίησε καθρέφτες για να βλέπει και το παιδί τον εαυτό του
- Παίξτε μιλώντας με ήχους ζώων, οχημάτων και καθημερινών αντικειμένων
- Δείτε ενθουσιασμό όταν το παιδί μιμείται κάποια χειρονομία, ήχο ή λέξη
- Τραγουδήστε τα ίδια τραγούδια πολλές φορές
- Χρησιμοποιήστε τις ίδιες λέξεις για να περιγράψετε καθημερινές ρουτίνες
- Μιμηθείτε τον τρόπο που παίζει το παιδί με τα παιχνίδια του
- Παίξτε παντομίμα με απλές λέξεις
- Κάντε κινήσεις και γκριμάτσες βασισμένοι στα λόγια ενός τραγουδιού
- Χρησιμοποιήστε μαριονέτες, δαχτυλοκουκλάκια ή άλλα αντικείμενα για να αναπαραστήσετε ιστορίες που σας έχουν συμβεί στο παρελθόν
- Πρόσθεσε ένα μικρό στοιχείο κάθε φορά
Τι σημαίνει όμως «πρόσθεσε ένα μικρό στοιχείο κάθε φορά»;
Αυτό λοιπόν σημαίνει ότι σε όποιο στάδιο βρίσκεται το παιδί εσύ να ανεβαίνεις ένα μικρό βήμα παραπάνω. Κάθε φορά που το παιδί καταφέρει με επιτυχία και συνέπεια να μιμείται το προηγούμενο βήμα, προσθέτεις ένα στοιχείο επιπλέον.
- Εάν το παιδί χειροκροτήσει, εσύ πες «μπράβο»
- Εάν το παιδί λέει «νερό», εσύ πες «θέλω νερό»
- Εάν το παιδί λέει «μπππ», εσυ πες «μπαμπά»
- Εάν το παιδί κάνει πως σφουγγαρίζει, εσύ κάνε πως αδειάζεις τον κουβά
- Εάν το παιδί λέει «πα – πα», εσύ πες «πάμε»
- Εάν το παιδί κάνει παλαμάκια, εσύ χτύπα τα χέρια σου στο πάτωμα
Μέσω της μίμησης λοιπόν το παιδί, χτίζει βάσεις για την ανάπτυξη της επικοινωνίας του. Καθώς μιμείστε το βρέφος/παιδί, αυτό αντιλαμβάνεται ότι τράβηξε την προσοχή των «σημαντικών άλλων» και τείνει να επαναλάβει αυτήν τη συμπεριφορά. Μιμούμενοι λοιπόν το παιδί σας, μαθαίνει πιο εύκολα να μιμείται και το παιδί εσάς!
Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως μέσω της μίμηση δημιουργούνται και οι «κακές» συμπεριφορές και συνήθειες στα παιδιά, για αυτό και ωφείλουμε να δίνουμε το «καλό» παράδειγμα στα παιδιά μας μέσω των πράξεων μας. Μην ξεχνάτε! Είστε το πρότυπου του παιδιού σας!
Τα παιδιά ποτέ δεν καταφέρνουν να ακούν τους μεγαλύτερους, αλλά πάντα καταφέρνουν να τους μιμούνται.
James Baldwin , 1924-1987, Αμερικανός συγγραφέας
Γεωργία Πετμεζά
Λογοθεραπεύτρια
A.P.D. in Child & Adolescence Psychology
petmezageo3131@gmail.com
Η Γεωργία Πετμεζά είναι Λογοθεραπεύτρια με Δίπλωμα στην «Ψυχολογία Παιδιών Και Εφήβων». Στα πλαίσια της δια βίου εκπαίδευσης της έχει λάβει σημαντικό πλήθος εκπαιδεύσεων μεταξύ των οποίων: TEACCH, PECS, MAKATON, SIMATA, INTENSIVE INTERACTION, SENSORY MESSY PLAY, Παρέμβαση στον Πρώιμο Τραυλισμό PCI. Παρακολουθεί ατομικές και ομαδικές εποπτείες. Από το 2015 παρέχει τις υπηρεσίες της σε κέντρα ειδικών θεραπειών και είναι παράλληλη στήριξη σε παιδιά μη τυπικής ανάπτυξης στο σχολικό πλαίσιο.
