Η ψυχική ασθένεια είναι ένας παράγοντας που μπορεί να εμποδίζει το άτομο να είναι λειτουργικό. Στα πλαίσια της λειτουργικότητας, σαφώς, εντάσσεται και ο γονικός του ρόλος.

Αναγνωρίζει ο γονέας την ασθένεια;
Σε αυτό το ερώτημα υπάρχουν πολλές απαντήσεις, όμως το βασικότερο κομμάτι είναι πως σίγουρα, εφόσον υπάρχει κάποια ψυχική ασθένεια, αυτό γίνεται εμφανές και αντιληπτό με διάφορους τρόπους από τον ίδιο ή από τα άλλα μέλη της οικογένειας.
Μπορεί να το γνωρίζει αλλά να αρνείται να κάνει κάτι για αυτό, ίσως από φόβο, ίσως επειδή θεωρεί πως μπορεί να το διαχειριστεί μόνος, αλλά οι λόγοι ποικίλουν και έχουν να κάνουν με το βίωμα του καθενός προσωπικά. Υπάρχουν περιπτώσεις που δεν γνωρίζουν πως υπάρχει κάποιο ζήτημα, σε αυτές τις περιπτώσεις συχνά υπάρχει και η «κάλυψη» όλου του συστήματος, δηλαδή η μη αναγνώριση, τουλάχιστον φανερά, των άλλων μελών της δυσκολίας. Ένα παράδειγμα μίας τέτοιας κάλυψης είναι πως σε θεραπεία έχω ακούσει να λέγεται η φράση « Η μαμά έχει μυαλό μικρού παιδιού», η μητέρα έπασχε από σοβαρή ψυχική ασθένεια η οποία αναγνωρίστηκε έπειτα από μεγάλη πίεση, καθώς όλη η οικογένεια κάλυπτε με την παραπάνω φράση το πρόβλημα. Φυσικά υπάρχουν και οι περιπτώσεις που οι γονείς γνωρίζουν και ζητούν βοήθεια.

Πώς είναι για ένα παιδί να ζει με έναν γονέα με ψυχική ασθένεια;
Στο σημείο αυτό ξεκαθαρίζω πως αναφέρομαι στις περιπτώσεις που δε λαμβάνεται η απαραίτητη βοήθεια.
Οι γονείς, είναι τα πρόσωπα που καλούνται να προστατεύουν, να φροντίζουν, να αγαπούν, να δίνουν ασφάλεια στα παιδιά, είναι το λιμάνι στον πόνο, τη θλίψη, τη ματαίωση. Τι γίνεται όμως όταν ένας γονέας δεν μπορεί να ανταποκριθεί και σε πολλές περιπτώσεις γίνεται ο ίδιος το άτομο που προκαλεί τα παραπάνω συναισθήματα;

Φανταστείτε ένα παιδί, να μην γνωρίζει ποτέ τι πρέπει να κάνει, καθώς ο γονέας δεν έχει προβλέψιμες αντιδράσεις. Για παράδειγμα, να τιμωρείται αυστηρά ή ακόμη και να του ασκείται βία για ένα σπασμένο ποτήρι τη μία στιγμή και την άλλη ο γονέας να το αγκαλιάζει και να του λέει «δεν πειράζει», ενώ έβαλε φωτιά στα μαλλιά ενός συμμαθητή του στο σχολείο. Αναλογιστείτε σε βάθος χρόνου, καθώς μιλάμε για χρόνιες καταστάσεις και όχι για μικρά παροδικά επεισόδια, πόσο δύσκολο είναι για αυτό το παιδί να ορίσει το σωστό και το λάθος.

Άλλο ένα παράδειγμα που θα μπορούσα να δώσω είναι, το παιδί να μην μπορεί να κινηθεί στο σπίτι, παρά μόνο στο δωμάτιό του, να μην επιτρέπεται να αγγίξει τίποτα, όλο το σπίτι να ανήκει στον γονέα και να παρατηρεί κάθε κίνηση, κάθε αντικειμένου.

Στην περίπτωση όμως που ο γονέας έχει αναγνωρίσει το ζήτημα και έχει πάρει την κατάλληλη βοήθεια, όπως φαρμακευτική αγωγή και συνεχή ψυχοθεραπεία, συνήθως δεν υπάρχουν τέτοιες δυσκολίες.

Τι αντίκτυπο μπορεί να έχει στα παιδιά;
Το παιδί συχνά χάνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, θεωρεί πως τίποτα δεν είναι αρκετό και πως κάνει μόνο λάθη, δεν μπορεί να ικανοποιήσει τον γονέα όσο και να προσπαθεί, τιμωρείται και πονά συχνά κυριολεκτικά αλλά και ψυχικά. Παίρνει λοιπόν την ευθύνη για τη συμπεριφορά του γονέα, μία ευθύνη που δεν του ανήκει. Βιώνει πως η αγάπη, κάτι ίσως δεδομένο για τα άλλα παιδιά, χρειάζεται αγώνα για να κατακτηθεί και πάλι ίσως να ματαιωθεί. Άρα, δεν αναπτύσσει επαρκώς την αυτοεκτίμησή του.
Το να μεγαλώνεις όμως σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δε σημαίνει πως θα έχεις μία συγκεκριμένη και προκαθορισμένη εξέλιξη. Κάποια παιδιά μεγαλώνοντας ίσως δυσκολεύονται να εκφράσουν ή να αντιληφθούν τα συναισθήματα των άλλων. Άλλα ίσως προσαρμόζονται καλύτερα στις αλλαγές. Σε μερικές περιπτώσεις τα παιδιά καλούνται να φροντίσουν τον γονέα. Άλλες φορές πάλι, αυτή τη γνώση τη μεταφράζουν σε φροντίδα προς άλλους ανθρώπους ή δημιουργούν.

Σε κάθε περίπτωση όμως, ποτέ μην υποτιμάτε την αντίληψη του παιδιού.

Τα παιδιά, σας διαβεβαιώνω πως αντιλαμβάνονται τα πάντα. Τις περισσότερες φορές που στην θεραπεία έχω ανήλικα άτομα, μου λένε την εξής φράση «Εκείνοι θα έπρεπε να είναι εδώ, αλλά αφού δεν μπορούν, είμαι εγώ», σε διάφορες παραλλαγές. Κάθε ηλικία βέβαια εκφράζει τις δυσκολίες με διαφορετικό τρόπο. Σε μικρές ηλικίες το πιο συνηθισμένο είναι τα σωματικά συμπτώματα, όπως πόνοι στο κεφάλι, στην κοιλιά κλπ. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, συχνά μπορούν και λεκτικοποιούνται πιο εύκολα.

Τι χρειάζονται τα παιδιά;

  • Διαρκή σταθερή φροντίδα.
  • Ασφαλές περιβάλλον φιλοξενίας.
  • Υποστήριξη στο σχολικό περιβάλλον.
  • Χρειάζεται να εξηγούμε στα παιδιά τι συμβαίνει με τον γονέα.
  • Χρειάζεται να υπάρχει κάποιος ενήλικας στον οποίο να μπορούν να μιλήσουν.
  • Βασικό είναι επίσης να τους καταστήσουμε σαφές πως δεν φέρουν καμία ευθύνη.
  • Να καθησυχάσουμε τα παιδιά για την παροχή βοήθειας που μπορεί να λάβει ο γονέας.
  • Να δείξουμε στα παιδιά πως δεν είναι μόνα. 

Η ψυχική ασθένεια, δεν είναι ντροπή! Μάλιστα οι περισσότερες περιπτώσεις με την κατάλληλη βοήθεια, μπορούν να λειτουργήσουν άκρως ικανοποιητικά στον γονικό τους ρόλο.

Τι μπορούμε να κάνουμε σαν οικογένεια;

Αναγνωρίζουμε το πρόβλημα
Όταν αναφέρομαι σε αναγνώριση, φυσικά μιλώ για όλη την οικογένεια.

Ζητάμε βοήθεια
Αφού αναγνωρίσoυμε το πρόβλημα, απευθυνόμαστε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ή σε κάποιον δημόσιο φορέα, ώστε να μας καθοδηγήσει.

Αγωγή
Εφόσον η περίπτωσή μας απαιτεί τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής, θα πρέπει να λαμβάνεται. Σκεφτείτε την ψυχική ασθένεια όπως μία οποιαδήποτε άλλη ασθένεια. Αν έχετε πίεση, δε θα χρειάζεται να πάρετε μία αγωγή; Με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να αντιμετωπίζεται και αυτού του τύπου η αγωγή.

Ψυχοθεραπεία
Φυσικά η ψυχοθεραπεία συστήνεται σε όλη την οικογένεια.

Η ψυχική ασθένεια δεν είναι ντροπή! Χρειάζεται παρεμβάσεις και βοήθεια, για να μπορούμε να έχουμε μία φυσιολογική ζωή για εμάς και τα παιδιά μας!

Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου
Ιδρυτικό Μέλος allaboutparents.gr | Positive Parenting
BSc, MSc Ψυχολογία
Σχεσιακή Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια
Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες
Μέλος της Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης & Ψυχοθεραπείας (IARPP)