Μία συχνή ερώτηση που λαμβάνουμε από τους γονείς, συνήθως με ζωγραφισμένη την ανησυχία στο πρόσωπο τους, είναι το πώς να διαχειριστούν το γεγονός ότι το μωράκι τους κάνει πιπίλισμα του δακτύλου του. «Γιατί το κάνει; Γιατί δε δέχεται την πιπίλα; Μήπως κάνουμε κάτι λάθος; Τι να κάνουμε για να το σταματήσει; Θα το κάνει για πάντα; Θα χαλάσουν τα δόντια του;». Δεν είναι σπάνιο να απαριθμούν παράλληλα τις προσπάθειες που έχουν καταβάλει για να εμποδίσουν τη συνήθεια αυτή, με αναποτελεσματικούς τρόπους που συνήθιζαν οι παλιότερες γενιές να χρησιμοποιούν. Για παράδειγμα, χτύπημα ή δέσιμο του χεριού, βάζοντας πιπέρι ή κάποιο άλλο καυτερό συστατικό που έχει ως στόχο να προκαλέσει αηδία, μέσω της τιμωρίας κλπ.
Ο θηλασμός δακτύλου (thumb sucking) είναι μια συχνή συνήθεια στα παιδιά. Η συνήθεια αυτή έχει παρατηρηθεί ακόμα και σε υπερηχογραφήματα κυήσεως, γεγονός που αποδεικνύει ότι μπορεί να κάνει την έναρξη της ακόμα και από την εμβρυική ζωή. Υπολογίζεται ότι περίπου 10-34% των παιδιών κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους της ζωής τους θηλάζουν το δάκτυλό τους και παρατηρείται σε ίση συχνότητα ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια. Μελέτες όμως έχουν δείξει ότι τα κορίτσια δυσκολεύονται περισσότερο να απαλλαχτούν από το πιπίλισμα του δακτύλου, συγκριτικά με τα αγόρια.
Πριν όμως περάσουμε στο πώς θα βοηθήσουμε το παιδί μας να διακόψει το θηλασμό του δακτύλου, μήπως να εξετάσουμε το τι το οδηγεί να το κάνει;
Ας ξεκινήσουμε από τη βάση ότι το πιπίλισμα είναι ένα συχνό αντανακλαστικό στα βρέφη και από το ότι είναι κάτι «φυσιολογικό», καθώς η απομύζηση είναι μια διαδικασία που βοηθά το βρέφος να προσλάβει τροφή, είτε από το στήθος, είτε μέσω του μπιμπερό. Προσεγγίζοντας το ζήτημα από την οπτική της ψυχολογίας του βρέφους – παιδιού, το πιπίλισμα του προσφέρει αίσθημα σιγουριάς, ηρεμίας, ασφάλειας παρηγοριάς και του εξασφαλίζει ένα «κέλυφος» προστασίας. Επιπρόσθετα, αποτελεί ένα μέσο αυτορρύθμισης σε στιγμές που το παιδί αισθάνεται να κατακλύζεται από δύσκολα συναισθήματα όπως η κόπωση, το άγχος, ο εκνευρισμός, η ζήλια ή ακόμα και από συνθήκες συγκρουσιακές εντός του οικογενειακού περιβάλλοντος, απώλειας αίσθησης ελέγχου, έλλειψης στοργής, προσοχής, συναισθηματικής διαθεσιμότητας από τους φροντιστές, τρυφερότητας και αγκαλιάς.
Οι ψυχολογικές θεωρίες ποικίλουν και μελετούν από το δικό τους πρίσμα η καθεμία τη συνήθεια του πιπιλίσματος του δακτύλου. Η κλασσική ψυχαναλυτική – φροϋδική θεωρία υποστηρίζει ότι ο θηλασμός είναι ένα νεογνικό αντανακλαστικό και το πιπίλισμα του δακτύλου αποτελεί μια μορφή «βρεφικής σεξουαλικότητας». Όταν επιμένει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε φαίνεται ότι το παιδί δεν έχει καταφέρει να μεταπηδήσει από το «στοματικό στάδιο» στο επόμενο, δείχνοντας ότι είναι προσκολλημένο σε αυτό ως αποτέλεσμα κάποιας συναισθηματικής δυσκολίας. Από το πρίσμα τη συμπεριφορικής θεωρίας, ο θηλασμός του δακτύλου προσεγγίζεται ως μια έμφυτη συμπεριφορά που γίνεται συνήθεια ή συμπεριφορά που έχει μάθει το παιδί και στην οποία επιμένει.
Σε όποια προσέγγιση κι αν επικεντρωθούμε, το μόνο σίγουρο είναι ότι ο θηλασμός του δακτύλου, που συχνά να συνοδεύεται και από τη χρήση ενός μεταβατικού αντικειμένου (πανάκι, ρούχο των φροντιστών, λούτρινο παιχνιδάκι, μαξιλαράκι κ.α.), είναι πάντα εύκολα προσβάσιμος από το παιδί, σε αντίθεση με την πιπίλα ή ακόμα και με τους φροντιστές που μπορούν να προσφέρουν ανακούφιση. Το γεγονός αυτό συμβάλλει σημαντικά στην σταθερότητα της συνήθειας αυτής στο χρόνο, μιας και το παιδί διαθέτει τον «έλεγχο» της.
Αρνητικές συνέπειες από το πιπίλισμα του δακτύλου
Τα παιδιά που θηλάζουν το δάκτυλο, ειδικά για μεγάλο χρονικό διάστημα, είναι περισσότερο εκτεθειμένα σε μια πηγή μικροβίων. Έτσι, έχουν αυξημένη πιθανότητα να παρουσιάσουν μολύνσεις στη στοματική κοιλότητα και του δέρματος του δακτύλου. Οι επιπτώσεις μπορούν να επεκταθούν και στα δόντια, καθώς και στη γνάθο. Συχνά σε αυτές τις περιπτώσεις συναντάμε «πεταχτά δόντια», στενή άνω γνάθο ή δημιουργία κενού ανάμεσα στα δόντια. Ωστόσο, η πρόκληση μόνιμων παραμορφώσεων στην οδοντοστοιχία του παιδιού εξαρτάται από το χρονικό διάστημα και την ένταση που θηλάζει το δάκτυλό του, καθώς και από τη γενετική προδιάθεση. Κατ’ επέκταση των παρεμβολών στη στοματοπροσωπική ανάπτυξη, επιπτώσεις μπορεί να συναντήσουμε και στην ομιλία του παιδιού.
Μην ξεχνάμε όμως και τις επιπτώσεις στον ψυχοσυναισθηματικό του κόσμο. Ειδικά τα μεγαλύτερα παιδιά που θηλάζουν το δάκτυλό τους, είναι πιθανό να βιώσουν καταστάσεις κοινωνικού στίγματος, να γίνουν δέκτες κοροϊδίας από τους συμμαθητές τους, καθώς και αποδοκιμασίας, θυμού ή και ντροπής από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το παιδί είναι πολύ πιθανό να κατακλυστεί από συναισθήματα ντροπής, αίσθηση μη αποδοχής, προβληματισμού ότι δεν πάει κάτι καλά με το ίδιο, ότι κάνει κάποιο λάθος, συμβάλλοντας αρνητικά στην ψυχοσύνθεσή του αλλά και στην υγιή διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.
Πώς να βοηθήσουμε το παιδί μας να διακόψει το πιπίλισμα του δακτύλου;
Μην ξεχνάμε όμως και τις επιπτώσεις στον ψυχοσυναισθηματικό του κόσμο. Ειδικά τα μεγαλύτερα παιδιά που θηλάζουν το δάκτυλό τους, είναι πιθανό να βιώσουν καταστάσεις κοινωνικού στίγματος, να γίνουν δέκτες κοροϊδίας από τους συμμαθητές τους, καθώς και αποδοκιμασίας, θυμού ή και ντροπής από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το παιδί είναι πολύ πιθανό να κατακλυστεί από συναισθήματα ντροπής, αίσθηση μη αποδοχής, προβληματισμού ότι δεν πάει κάτι καλά με το ίδιο, ότι κάνει κάποιο λάθος, συμβάλλοντας αρνητικά στην ψυχοσύνθεσή του αλλά και στην υγιή διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.
Έχει παρατηρηθεί ότι η πλειοψηφία των παιδιών σταματά από μόνη της να θηλάζει το δάκτυλό της πριν την ηλικία των 4 ετών. Συνήθως μέχρι τότε και οι αλλοιώσεις στα δόντια ή τη γνάθο μπορούν να επανέλθουν ευκολότερα. Είναι βοηθητικό όταν μέχρι αυτήν την ηλικία η διακοπή του πιπιλίσματος του δακτύλου να μη γίνεται το επίκεντρο της προσοχής των γονιών ή έμμονη σκέψη, διότι είναι πιθανό με αυτόν τον τρόπο να οδηγηθούμε στο αντίθετο αποτέλεσμα, μιας και αυτό αποτελεί ένα μέσο πρόσληψης προσοχής για εκείνα.
Μείζονος σημασίας για να διακόψει ένα παιδί τη συνήθεια αυτή είναι να επιθυμεί το ίδιο να το κάνει. Η δυσκολία αυξάνεται κατακόρυφα όταν αυτό δεν το θέλει. Το συγκεκριμένο δεδομένο μας καθοδηγεί προ την ηρεμία, τον σεβασμό, τη διακριτικότητα, την ευγένεια και τη γλυκύτητα που χρειάζεται να διαθέσουμε ώστε να «πείσουμε» το παιδί να τη διακόψει. Η συζήτηση με λογικά επιχειρήματα ή με συμβολικές ιστορίες μαζί με το παιδί για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει αυτή η συνήθεια είναι απαραίτητη. Προσοχή εδώ στη χρήση της γλώσσας, η οποία είναι απαραίτητο να γίνεται αντιληπτή από το παιδί και να συντονίζεται με τις ανάγκες του. Η χρήση παραμυθιών ή το «παίξιμο» της ιστορίας με χρήση φιγούρων με ήρωες που έχουν την ίδια συνήθεια μπορεί να φανούν αποτελεσματικοί τρόποι.
Είναι πολύ σημαντικό να αποφύγουμε τα αρνητικά σχόλια, τους κακούς χαρακτηρισμούς, την ειρωνεία, τις συγκρίσεις με άλλα παιδιά, τον υποβιβασμό και την κοροϊδία. Το μόνο που μπορούμε να πετύχουμε μέσα από αυτά είναι να ωθήσουμε το παιδί να συνεχίζει το θηλασμό δακτύλου σε μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση με απώτερο στόχο να αποσπάσει την προσοχή σας.
Όταν ενισχύουμε θετικά το παιδί, του καλλιεργούμε την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή του, είμαστε συναισθηματικά διαθέσιμοι για εκείνο και τις ψυχικές του ανάγκες και το μαθαίνουμε να ζητά βοήθεια ή παρηγοριά από τους άλλους όταν νιώθει την ανάγκη, είναι πιθανό η συχνότητα και ένταση του θηλασμού του δακτύλου να εξασθενήσει. Επαινώντας λεκτικά, επίσης, το παιδί για τις ώρες ή μέρες που δε θηλάζει το δάκτυλό του συμβάλουμε θετικά στην προσπάθεια της διακοπής. Η θετική ανατροφοδότηση με ανταμοιβές, όπως η τοποθέτηση αυτοκόλλητων σε ένα τετράδιο μπορεί επίσης να βοηθήσει. Δοκιμάστε να ενθαρρύνετε το παιδί να προσπαθήσει να καταπιαστεί με κάποια εναλλακτική ενασχόληση όταν κατακλύζεται από την επιθυμία να θηλάσει το δάκτυλό του π.χ. ένα καινούριο παιχνίδι που διεγείρει πολλές αισθήσεις ταυτόχρονα.
Εάν όλες οι πιο πάνω ενέργειες αποτύχουν τότε μπορείτε να εξετάσετε την τοποθέτηση από τον οδοντίατρο ειδικευμένο στα παιδιά, ενός ειδικού ορθοδοντικού μηχανήματος που εμποδίζει το παιδί να βάλει το δάκτυλο στο στόμα. Αυτή η επιλογή επιβάλλεται να συνοδεύεται από συζήτηση με το παιδί, προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη του και τη διαβεβαίωση ότι αυτή η επιλογή δεν είναι τιμωρία, αλλά έχει σκοπό να βοηθήσει το ίδιο.
Ιδανική συνθήκη θα ήταν η επιλογή μια ξέγνοιαστης περιόδου για να αρχίσετε τις προσπάθειες της διακοπής, όπως οι καλοκαιρινές διακοπές που το παιδί είναι πιο ξεκούραστο και ανέμελο. Τέλος, είναι σημαντικό ως γονείς να μην ξεχνάτε ότι δεν είστε μόνοι και αβοήθητοι σε αυτή την προσπάθεια.
Δεν υπάρχει λόγος να απελπίζεστε και να μεταφέρετε το συναίσθημα της απογοήτευσης στα παιδιά, μιας και η πρόσβαση στους ειδικούς, όπως οι ψυχολόγοι, λογοθεραπευτές, ορθοδοντικοί, λογοθεραπευτές και άλλες ειδικότητες είναι εκεί για να συμβάλλουν στην προσπάθεια τη δική σας και του παιδιού σας.
Μαρία Αποστολοπούλου
Ιδρυτικό Μέλος allaboutparents.gr | Positive Parenting
Ψυχολόγος
Σχεσιακή Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια
Δόκιμο Τακτικό Μέλος ΙΣΟΨ
Μέλος της Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής
Ψυχανάλυσης & Ψυχοθεραπείας (IARPP)
& της Αμερικάνικης Ένωσης Ομαδικής Ψυχοθεραπείας (AGPA)
