Πολλοί γονείς αναρωτιούνται γιατί τα παιδιά τους δεν έχουν καλές επιδόσεις στο σχολείο, ενώ τους προσφέρουν τα πάντα: καλλιτεχνικές και αθλητικές δραστηριότητες, πρόσθετη διδακτική στήριξη, εκμάθηση ξένων γλωσσών, παιχνίδι και ξεκούραση με το κλείσιμο των σχολείων.
Αποτελεί συχνή πεποίθηση ότι οι επιτυχίες μας σε μία ή περισσότερες δραστηριότητες είναι που «χτίζουν» την αυτοπεποίθησή μας. Αυτό, όμως, που ισχύει είναι το αντίστροφο:
Η αληθινή αυτοεκτίμηση δεν πηγάζει από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά από την εσωτερική αίσθηση αποδοχής και αγάπης για τον εαυτό μας, όπως ακριβώς είναι.
Παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση όχι μόνο δεν μπορούν να πετύχουν μαθησιακούς και κοινωνικούς στόχους στη σχολική τους ζωή, αλλά αδυνατούν να τους θέσουν, εξαρχής. Την ίδια στιγμή, νιώθουν ότι θα ήθελαν με κάθε τρόπο να πετύχουν όλα αυτά που προσδοκούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα για να μη χάσουν τη θετική διεπαφή που έχουν μαζί τους. Για αυτό και όταν τα πράγματα δεν πάνε κατ’ ευχήν, γίνονται διπλά δυστυχισμένα.
Αντίθετα, παιδιά με υψηλή αυτοεκτίμηση πετυχαίνουν τους στόχους τους πιο εύκολα και διατηρούν τη χαρούμενη ενέργειά τους, ακόμα και όταν δεν τους «πιάσουν» όλους. Η δύναμή τους πηγάζει από μέσα τους και αυτό αρκεί για να θέσουν τους επόμενους!
Γονείς αρωγοί στην προσπάθεια των παιδιών
Οι εποχές που αναμενόταν από τους γονείς να τα γνωρίζουν όλα, χάρη σε ένα έμφυτο ένστικτο, έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Στον αιώνα της πληροφορίας και της ραγδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης, τα μοτίβα συμπεριφοράς τα δικά μας αλλά και των παιδιών έχουν αλλάξει ριζικά. Σχεδόν καμία «συνταγή» από το παρελθόν δεν μπορεί να εφαρμοστεί άμεσα στο σύγχρονο οικογενειακό περιβάλλον.
Πλέον, είναι κατανοητό ότι γονείς και παιδιά, μεγαλώνουν μαζί μέσα από τα λάθη τους, τις παρανοήσεις τους, τις αμοιβαίες υποχωρήσεις τους και τις γενναίες συμφιλιώσεις τους. Και αυτό, όχι μόνο θεωρείται αποδεκτό, αλλά και υγιές.
Ως εκ τούτου, δε χρειάζεται πλέον να κουράζουν τον εαυτό τους με αναπάντητα ερωτήματα, ούτε να χρεώνονται όλες τις δυσκολίες που πιθανόν να αντιμετωπίσει το παιδί τους στη νηπιακή ή την (προ)εφηβική ηλικία. Η αυτοεκτίμηση που οι ίδιοι μαθαίνουν να έχουν ως προσωπικότητες, είναι το ζωντανό παράδειγμα που θα φωτίσει τη ζωή των παιδιών τους, σε όλες τις μετέπειτα φάσεις της ζωής τους.
Και το να ξέρουμε πότε χρειαζόμαστε πρόσθετη υποστήριξη στο γονεϊκό μας ρόλο δεν είναι μόνο ένδειξη δύναμης, αλλά και ωριμότητας.
Τι είναι το άγχος;
Το άγχος είναι μια κατάσταση εσωτερικής έντασης.
Σε ήπια μορφή υπάρχει και συνοδεύει πολλές ενέργειες του ατόμου και αντιστοιχεί στη φάση της εγρήγορσης, κατά την οποία αυξάνεται η ετοιμότητα του ατόμου για δράση και αντίδραση.
Όταν αυτή η αντίδραση είναι σε ήπια ένταση, βοηθάει το άτομο να αντιλαμβάνεται πιο σωστά τις δυσκολίες ή τους κινδύνους και να αντιδρά πιο άμεσα και αποτελεσματικά.
Πώς δημιουργείται το άγχος;
Η ιδιοσυγκρασία
Έχει αποδειχθεί ότι όλοι δε γεννιόμαστε ίδιοι από άποψη ιδιοσυγκρασίας. Μερικοί είναι λίγο-πολύ αγχώδεις από τη γέννησή τους.
Ενοχές
Λάθη, αποτυχίες του παρελθόντος που δεν φροντίσαμε δημιουργούν μέσα μας αρκετή ανησυχία, άγχος ή φοβία.
Υπεραπασχόληση
Τέλος, όσο περισσότερο παίρνουμε στους ώμους μας βάρη και προβλήματα τόσο δικά μας όσο και των δικών μας και αναγκαζόμαστε έτσι να τρέχουμε από το πρωί μέχρι το βράδυ ή να βασανίζουμε συνέχεια το μυαλό μας, τόσο αυξάνει το άγχος μέσα μας.
Εσωτερικές συγκρούσεις
Το άγχος δημιουργείται συχνά από συγκρούσεις που γίνονται μέσα μας. Aνάμεσα στις επιθυμίες ή προσδοκίες μας από τη μια πλευρά, και στους περιορισμούς που υπαγορεύει η συνείδηση ή το περιβάλλον από την άλλη.
Διλήμματα
Άγχος μπορεί να δημιουργηθεί μέσα μας όταν αντιμετωπίζουμε διλήμματα ή χρειάζεται να πάρουμε κάποια μεγάλη απόφαση. Μπροστά σε τέτοιες καταστάσεις μπορεί να αμφιταλαντευόμαστε ανάμεσα σε δυο τάσεις: να προχωρήσουμε στη λύση ή να την αναβάλλουμε; Να πούμε Ναι ή Όχι; Να τολμήσουμε κάτι ριψοκίνδυνο;
Αμφιβολία για τις ικανότητές μας
Άγχος δημιουργείται εύκολα μέσα μας, όταν αμφιβάλλουμε για την αξία ή τις ικανότητές μας. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμα και φαινομενικά μικρές ή ασήμαντες υποχρεώσεις που αδυνατούμε να τις εκπληρώσουμε, μπορούν να δημιουργήσουν άγχος μέσα μας όταν αυτές απειλούν την αυτοεκτίμησή μας.
Κίνδυνοι και δυσκολίες
Στην καθημερινή μας ζωή υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι, άλλοτε πραγματικοί και άλλοτε φανταστικοί. Επίσης υπάρχουν πολλές υποχρεώσεις και προβλήματα που μας πιέζουν καθημερινά, απαιτώντας τη λύση τους.
Η ανατροφή
Η ανατροφή και οι παιδικές εμπειρίες μας τροφοδοτούν συχνά με άγχος. Αν για παράδειγμα είχαμε γονείς που στην παιδική μας ηλικία απαιτούσαν από μας περισσότερα από ό,τι μπορούσαμε να αποδώσουμε. Ή αν ζήσαμε δίπλα σε αγχώδη άτομα που μας μετέδιδαν συνέχεια το δικό τους άγχος, είναι φυσικό να έχουμε κι εμείς άγχος. Έχει, επίσης, παρατηρηθεί ότι η ψυχική πίεση είναι διαφορετική ανάλογα με το φύλο αγόρι η κορίτσι.
Το άγχος της σχολικής ζωής & πώς να βοηθήσεις
Ποια λάθη πρέπει να αποφύγουμε από τον φόρτο των μαθημάτων;
Τα παιδιά αγχώνονται για το σχολείο. Προσπαθούν να κάνουν όλα τα μαθήματά τους σωστά και να φέρουν και καλούς βαθμούς.
Κάθε παιδί ή έφηβος βιώνει άγχος σε κάποιες περιόδους της σχολικής ζωής, ως ένα φυσιολογικό μέρος της παιδικής και εφηβικής ανάπτυξης. Πολλά παιδιά ανησυχούν για το πώς θα γίνουν αποδεκτά από τη σχολική κοινωνία και για τους βαθμούς που θα έχουν. Για τη μετάβαση σε νέο σχολείο ή νέα τάξη. Καθώς και για την πιθανή άσκηση επιθετικής συμπεριφοράς από άλλους.
Όταν τα παιδιά αγχωθούν, αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους. Αυτοί εξαρτώνται από την ηλικία τους, το αναπτυξιακό τους στάδιο και την αιτία του άγχους που βιώνουν.
Μια κατηγορία άγχους που συναντάται όλο και συχνότερα ανάμεσα στους μαθητές είναι το άγχος επίδοσης, που είναι ένας συνδυασμός του συνολικού προγράμματος τους και των σχολικών εργασιών.
Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι το πρόγραμμά τους είναι τόσο φορτωμένο που δεν τους επιτρέπει να ανταποκριθούν σε όλες τις υποχρεώσεις τους για το σχολείο. Από την άλλη, μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολία στην επίλυση των ασκήσεων ή να δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν.
Μεγάλη σημασία έχουν οι συνέπειες που μπορεί να έχει αυτό στη συμπεριφορά τους. Μπορεί να φτάσουν σε σημείο να μην μπορούν να κοιμηθούν το βράδυ ή να φάνε. Αν συμβαίνει κάτι από αυτά, τότε οι γονείς χρειάζεται να συζητήσουν μαζί τους, με το δάσκαλό του ή ακόμη καλύτερα με έναν ειδικό, ώστε να βρεθεί μια λύση.
Άγχος επίδοσης
Το άγχος επίδοσης παίρνει πολλές μορφές και μάλιστα αρκετές φορές ο τρόπος που εξωτερικεύεται επηρεάζει πολλά κομμάτια της προσωπικότητας των παιδιών.
Το άγχος & τα σημάδια του:
Συναισθηματικά: Όπως ανησυχία, θλίψη, θυμός, φόβος, ταραχή, δυσπιστία
Σωματικά: Όπως απώλεια όρεξης, πόνος στο στομάχι, πονοκέφαλος, ζαλάδες, ακμή, ταχυπαλμία, τάση για εμετό, τικ, βλάβες στην ομιλία.
Κοινωνικά: Όπως απομόνωση, συγκρούσεις με άτομα του σχολικού ή του οικογενειακού περιβάλλοντος.
Συμπεριφορικά: Όπως απώλεια συγκέντρωσης, υπερφαγία, ανηδονία, εφιάλτες, κακή υγιεινή, αϋπνία ή υπερυπνία, σκασιαρχείο, πτώση των βαθμών, επιθετική συμπεριφορά, υπερβολικές αντιδράσεις.
Τα λάθη που κάνουν οι γονείς
Παρατηρώντας την πληθώρα συμπτωμάτων, γίνεται σαφές ότι είναι πολύ εύκολο να κατανοήσει κανείς ότι το παιδί του βιώνει έντονο άγχος επίδοσης. Ανεξάρτητα, όμως, από τις συμβουλές που μπορεί να δοθούν σχετικά με το τι μπορεί να γίνει για να βελτιωθεί η κατάσταση, υπάρχουν και ορισμένες συμπεριφορές των γονέων που μπορεί να οξύνουν την κατάσταση.
1ο λάθος
Πολλές φορές ταυτίζουν την αποδοχή του παιδιού τους με την καλή σχολική επίδοση. Κάτι τέτοιο μπορεί να το οδηγήσει στην πεποίθηση ότι «μόνο αν φέρει καλούς βαθμούς, αξίζει την αγάπη και την αποδοχή τους».
2ο λάθος
Παράλληλα, η σύγκρισή του με άλλους μαθητές που έχουν καλύτερη βαθμολογία από εκείνο, μπορεί να δημιουργήσει στο παιδί ή στον έφηβο αισθήματα ανασφάλειας ή απογοήτευσης.
3ο λάθος
Άλλες φορές, οι επιτυχημένοι γονείς μπορεί να αποτελέσουν ένα πολύ ισχυρό πρότυπο και να θέσουν (ακόμα και άθελά τους) υψηλές προσδοκίες, που το παιδί πασχίζει να εκπληρώσει.
Όλα τα παραπάνω, πέρα από τα συμπτώματα άγχους, μπορεί να του δημιουργήσουν και έμμονες ιδέες, ψυχαναγκασμούς και τελειοθηρικές τάσεις.
Τι μπορεί όμως να κάνει το παιδί ή ο έφηβος για να τα βγάλει πέρα με το άγχος;
- Να θυμάται ότι ο κόσμος δε θα τελειώσει εάν δεν ολοκληρώσει τις εργασίες του τέλεια. Ή αν τις παραδώσει με μια μικρή καθυστέρηση.
- Να θέσει προτεραιότητες, κάνοντας, παράλληλα, έναν προγραμματισμό του χρόνου που διαθέτει και του χρόνου που χρειάζεται για κάθε εργασία. Έτσι, θα τις ολοκληρώσει όλες στο σωστό χρόνο και θα είναι ήρεμος
- Να μην αποσπάται η προσοχή του συνεχώς από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, το διαδίκτυο, τους φίλους του ή την οικογένεια. Λέγοντας ακόμη και όχι σε κάτι που θα του ζητήσουν και που μπορεί να επηρεάσει την ολοκλήρωση των εργασιών του.
- Να κάνει ένα μικρό διάλειμμα των 5-10 λεπτών για κάθε σαράντα πέντε λεπτά συνεχούς διαβάσματος. Τότε μπορεί να πιει λίγο νερό, να ακούσει μουσική, να πάει μια μικρή βόλτα κτλ.
Τι μπορεί να κάνει ο γονιός, από την πλευρά του, για να βοηθήσει με το άγχος;
- Το άγχος επιβαρύνει τον οργανισμό, γι’ αυτό και πρέπει τα παιδιά να τρέφονται σωστά και να αθλούνται. Ακόμα, είναι σημαντικό τα παιδιά να ξεκουράζονται επαρκώς και να κοιμούνται τις αναγκαίες γι’ αυτά ώρες.
- Προτείνουμε στα παιδιά δραστηριότητες που τα χαλαρώνουν και τα βοηθούν να εκτονωθούν, είτε πρόκειται για κάποιο χόμπι είτε για κάποια μορφή άσκησης.
- Τονώνουμε την αυτοεκτίμηση των παιδιών. Τα επαινούμε για καθετί καλό που κάνουν, δεν τα «μειώνουμε» και δεν τα συγκρίνουμε με άλλους (π.χ. με τα αδέλφια τους ή άλλα παιδιά).
- Είναι σημαντικό τα παιδιά να αισθάνονται ότι οι γονείς τους είναι δίπλα τους. Αφιερώνουμε χρόνο σε καθημερινές δραστηριότητες με τα παιδιά (συζήτηση, παιχνίδι, ζωγραφική κ.λπ.). Ή δίνουμε έστω τη δυνατότητα να είναι δίπλα μας όταν το έχουν ανάγκη, ακόμα κι αν εμείς κάνουμε κάτι άλλο.
- Τα βοηθούμε να αναπτύξουν και να διατηρήσουν φιλίες. Ακόμα επικροτούμε και υποστηρίζουμε στενές σχέσεις με άλλα άτομα (συγγενείς, φίλους κ.ά.), ώστε τα παιδιά να έχουν κάποιον τρίτο για να συζητήσουν μαζί του τα θέματα που τα απασχολούν.
- Μιλούμε με ειλικρίνεια και δίνουμε σαφείς εξηγήσεις στα παιδιά μας σχετικά με τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Οι κανόνες είναι απαραίτητοι, πρέπει να τίθενται με σαφήνεια και να τηρούνται. Τα παιδιά χρειάζονται ξεκάθαρα όρια για να αισθανθούν προστατευμένα.
- Μεγάλη σημασία έχει η σωματική επαφή. Αγκαλιάζουμε και αγγίζουμε τα παιδιά μας συχνά, προκειμένου να τα καθησυχάσουμε και να τα ηρεμήσουμε.
- Συζητούμε με το παιδί μας σχετικά με τους λόγους που του προκαλούν άγχος. Δεν είναι πάντα αναγκαία η συμβουλή από την πλευρά μας, μερικές φορές τα παιδιά έχουν απλώς ανάγκη να τα ακούσει κάποιος.
- Όταν το παιδί μας πάει σχολείο: Εξασφαλίζουμε την τάξη και το πρόγραμμα. Ορίζουμε συγκεκριμένες ώρες για τις σχολικές του εργασίες, τα γεύματα, τις δουλειές του σπιτιού, την τηλεόραση και τον ύπνο (εδώ, η ρουτίνα δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας στο παιδί). ΠΡΕΠΕΙ να μάθουμε να “ρυθμίζουμε” την πίεση που ασκούμε στα παιδιά μας όσον αφορά τις σχολικές επιδόσεις τους. Να πάψουμε να θεωρούμε τους βαθμούς του παιδιού μας κριτήριο της επιτυχίας ή αποτυχίας μας ως γονέα.
Δεν πρέπει να συγχέουμε, την προσωπικότητα του παιδιού μας με τις σχολικές επιδόσεις του. Είναι καλύτερα να πούμε “η επίδοσή σου με κάνει να ανησυχώ”, παρά “με κάνεις να ανησυχώ”.
Η εκπαίδευση και το ελληνικό σχολείο επιτέλους πρέπει να βρουν τους τρόπους ώστε να γοητεύσουν τους μαθητές. Να τους κερδίσουν, να τους κάνουν να αγαπήσουν τη γνώση, να αγαπήσουν το δάσκαλο και το σχολικό περιβάλλον. Το σχολείο, από το δημοτικό έως το λύκειο θα βρει το δρόμο του όταν, όλο και λιγότεροι μαθητές θα αισθάνονται την ανάγκη να πουν:
«Κουράζομαι, πλήττω, πιέζομαι, βαριέμαι, θυμώνω, έχω άγχος»
Σε κάθε περίπτωση, όταν αισθανόμαστε ανήμποροι να βοηθήσουμε, δεν πρέπει να διστάσουμε και να αναζητήσουμε τη βοήθεια των ειδικών.
Ακούστε ενεργητικά το παιδί όταν είναι αγχωμένο, χωρίς να ασκείτε κριτική. Προσπαθήστε να αντιληφθείτε αυτό που δεν μπορεί να πει.
Σεβαστείτε τα συναισθήματά του. Ακόμη και εάν δεν τα κατανοείτε, με αυτόν τον τρόπο το παιδί ανακουφίζεται.
Ενημερωθείτε για τη διαφορά ανάμεσα στο φυσιολογικό και το παθολογικό άγχος.
