Τα βρέφη πολύ συχνά μέσα από τις έντονες αντιδράσεις τους, μας επικοινωνούν το άγχος τους. Το άγχος αποχωρισμού εμφανίζεται όταν το βρέφος νιώθει μία απειλή ή βιώνει «κίνδυνο» στον αποχωρισμού ή/και την απώλεια του φροντιστή του. Το βρέφος μοιάζει να δυσκολεύεται να αποχωριστεί την οικεία αγκαλιά του φροντιστή του, ή να συνδεθεί με νέα πρόσωπα.

Είναι σύνηθες να αντιδρά ξαφνικά ακόμα και στην αγκαλιά του μπαμπά ή της γιαγιάς. Το βρέφος γίνεται επιλεκτικό στον μοναδικό φροντιστή του και οι αντιδράσεις του δυσκολεύουν και αναστατώνουν το οικογενειακό περιβάλλον.

Το άγχος αποχωρισμού σε αυτές τις ηλικίες είναι μία φυσιολογική αντίδραση και με τη σωστή διαχείριση και τις κατάλληλες συνθήκες, σταδιακά υποχωρεί.

Ο ρόλος της μητέρας
Η μητέρα, ως κύριος φροντιστής του βρέφους, βιώνει την αποκλειστική ανάγκη και αποδοχή του παιδιού ως αποκλειστική της ευθύνη. Τα συναισθήματα ποικίλουν, καθώς το βάρος και η ευθύνη που επωμίζεται είναι μεγάλα. Σίγουρα, η αποδοχή και η αποκλειστική αγάπη που μοιράζεται με το μωρό της, εξουδετερώνουν την κούραση που φέρει η φροντίδα  ενός βρέφους, αλλά παράλληλα τη φορτώνουν με ενοχές και ευθύνες, δυσκολεύοντας τόσο την αυτοφροντίδα της, όσο και την σταδιακή αυτονόμηση του βρέφους και την αποδοχή των άλλων φροντιστών. Μία σχέση αλληλοεξάρτησης, με ποικίλα συναισθήματα, που χρειάζεται όριο και σωστή διαχείριση.

Άγχος αποχωρισμού ή φόβος απέναντι στα «άγνωστα» πρόσωπα
Τα βρέφη, περίπου στην ηλικία των 6-8 μηνών, αναπτύσσουν τον φόβο στον αποχωρισμό των γονέων τους και στην επαφή τους με «άγνωστα» για εκείνα πρόσωπα, όπως είναι συγγενείς ή φίλοι.

Είναι λογικό πως ένα πρόσωπο που δεν είναι οικείο στο μωρό, αναλόγως με τον τρόπο που θα το προσεγγίσει, να αντιδράσει και να φοβηθεί. Αυτό συμβαίνει, καθώς υπάρχει μία λανθασμένη εντύπωση ότι τα μωρά δεν αντιλαμβάνονται και τείνουμε να τα προσεγγίζουμε με λίγο περισσότερο ενθουσιασμό, από όσο μπορούν να διαχειριστούν. Απότομα φιλιά, αγκαλιές, έντονες συνομιλίες μπορούν να ξαφνιάσουν και να δυσκολέψουν το παιδί.

Χρειάζεται να καταλάβουμε πως η αντίδραση αυτή δεν απευθύνεται στο πρόσωπο του ατόμου, αλλά στον τρόπο που εκείνο παρεμβαίνει στον χώρο του βρέφους. Χρειάζεται λοιπόν, να προσεγγίζουμε ένα μωρό με ηρεμία, σταδιακά, χωρίς να παρασυρόμαστε από τον ενθουσιασμό μας. Αφήνοντας το μωρό να ανταποκριθεί στον χρόνο του, όπως αντέχει και επιθυμεί.

Η αλλαγή από την αγκαλιά της μαμάς, που για εκείνο είναι τόσο σημαντική και μοναδική, σε αυτή την ηλικία, μεταφράζεται τόσο ως φόβος απέναντι σε «άγνωστα» πρόσωπα, όσο και ως άγχος αποχωρισμού, καθώς παρά τη θέληση του αποχωρίζεται την ασφαλή και γνώριμη αγκαλιά.

Είναι ένα φυσιολογικό στάδιο και οι σχετικές αντιδράσεις στην ηλικία αυτή δε θα πρέπει να μας ανησυχούν.  Οι αλλαγές στις σχέσεις του βρέφους με το περιβάλλον είναι φυσιολογικές και σταδιακές και καθώς επιλύονται το παιδί αναπτύσσει μία ασφαλή σχέση δεσμού με το φροντιστή του, αναπτύσσοντας παράλληλα και τη ψυχοσυναισθηματική του εξέλιξη στο τρόπο που σχετίζεται με τα μέλη του περιβάλλοντος του.

Η σημασία της σχέση δεσμού και η εξέλιξή της
Τα βρέφη από τη φύση τους αναπτύσσουν συμπεριφορές που ανταποκρίνονται στη σχέση με τους φροντιστές τους. Σημαντικός παράγοντας που πυροδοτεί τις συμπεριφορές αυτές, είναι το κατά πόσο νιώθει ασφαλές το βρέφος και το είδος της εγγύτητας που αναπτύσσεται. Εξίσου σημαντική είναι η ανταπόκριση αλλά και η διαθεσιμότητα των φροντιστών στην κάλυψη αυτών των πρωτογενών αναγκών.

Η σχέση δεσμού που αναπτύσσεται μεταξύ του γονέα και του φροντιστή αποτελεί θεμέλιο για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού αργότερα ως ενήλικα, αλλά και για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τις σχέσεις με τον εαυτό αλλά και τους άλλους.

Πολύ συχνά όταν αναφερόμαστε στον φόβο εγκατάλειψης και σε εξαρτητικές σχέσεις, ο τρόπος που έχουμε μάθει να ρυθμίζουμε το συναίσθημα μας, τις ανάγκες μας αλλά τους σημαντικούς άλλους στη ζωή μας, έχουν βάση στην ανάπτυξη ενός υγιούς δεσμού προσκόλλησης με τους πρώιμους φροντιστές μας, από την βρεφική μας ηλικία.

Η ανταπόκριση του φροντιστή στα συναισθήματα
Στους πρώτους μήνες με το μωρό μας, ως γονείς έχουμε μία σημαντική αποστολή: να καλύπτουμε όλες τις ανάγκες του μωρού μας. Αυτό συνεπάγεται να αναπτύξουμε μία σχέση μαζί του, να το αφουγκραζόμαστε και να είμαστε σε θέση αν όχι να προβλέπουμε, να αναγνωρίζουμε και να ανακουφίζουμε το μωράκι μας όταν εκείνο δυσκολεύεται συναισθηματικά.

Ο στόχος μας είναι να κάνουμε το βρέφος να νιώθει ασφαλές και πως κάποιος το εμπεριέχει. Πως κάποιος ακούει το κλάμα και τη δυσκολία του και είναι σε θέση να το ανακουφίσει. Και στη συνέχεια να το βοηθήσει να μάθει να ρυθμίζει τα συναισθήματα του.

Πρόκειται για μία αμφίδρομη διαδικασία ρύθμισης, καθώς μην ξεχνάμε πως αυτή είναι μία δύσκολη περίοδος και για τους φροντιστές. Επομένως ο βαθμός στον οποίο ο φροντιστής ανταποκρίνεται στα συναισθήματα του βρέφους, το βοηθά στη συνέχεια να νιώθει ασφαλές και να μπορεί να τα διαχειρίζεται σταδιακά και μόνο του, αφού αναγνωρίζει πως δεν είναι καταστροφικά για εκείνο, καθώς υπάρχει πάντα κάποιος εκεί. Αυτά είναι τα πρώτα στάδια της συναισθηματική αυτορρύθμισης του βρέφους.

Η ιδιοσυγκρασία του βρέφους & η επικοινωνία με τον φροντιστή
Πολύ συχνά ακούμε τις φράσεις «εύκολο ή δύσκολο» μωρό. Είναι μία υποκειμενική εκτίμηση των πρώτων εμπειριών με το μωρό μας, καθώς πέραν από τους βιολογικούς παράγοντες σημαντικό ρόλο παίζει το περιβάλλον, η ανταπόκριση, η διαθεσιμότητα του γονέα και η ετοιμότητα του.

Η εμπειρία του γονέα ως παιδί
Πολύ σημαντικός παράγοντας για τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς βιώνουμε τα μωρά μας, είναι ο τρόπος που μεγαλώσαμε εμείς. Η σχέση με τους δικούς μας γονείς, οι πρώιμες εμπειρίες μας και τα τραύματα που κουβαλάμε. Η εσωτερική μας ανασκόπηση και η δουλεία με τον εαυτό μας, θα μας βοηθήσουν πολύ στον νέο μας ρόλο για να καταφέρουμε να αντιληφθούμε τον τρόπο που οι ίδιοι αντιλαμβανόμαστε τις ανάγκες των άλλων, αν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε και να εκφράσουμε τις δικές μας, αλλά και κατά πόσο ο γονεϊκός ρόλος που θα αναλάβουμε λειτουργεί ως μία αναπλήρωση σε αρνητικές δικές μας αντιλήψεις και πεποιθήσεις, που έχουν παγιωθεί από τα πρώιμα βιώματα μας.

Άγχος αποχωρισμού…
...κατά τη διάρκεια της ημέρας
Το οποίο απευθύνεται στην ανάγκη του βρέφους να προσκολλάται στην μητέρα – πρωταρχικό φροντιστή του. Δυσκολεύεται στην παρουσία «εισβολέων», και στην απουσία της μητέρας.

…στον ύπνο
Το οποίο απευθύνεται στον ανήσυχο ύπνο του βρέφους, καθώς η μητέρα -φροντιστής δεν είναι πάντα παρόν όταν το βρέφος έχει κάποια ανάγκη.

Πώς να διαχειριστούμε το άγχος αποχωρισμού του μωρού μας;
Αρχικά χρειάζεται να διαχωρίσουμε οι ίδιοι ως γονείς και τις δικές μας ανάγκες, αλλά και τις δικές μας προτεραιότητες, από τις ανάγκες ενός βρέφους. Σε αυτό το ηλικιακό στάδιο, ένα βρέφος το μόνο που έχει πραγματικά ανάγκη για να νιώθει ασφαλές είναι τη φυσική μας παρουσία, την αγκαλιά μας και το αμέριστο ενδιαφέρον μας. Να είμαστε διαθέσιμοι να μάθουμε να συντονιζόμαστε εμείς στις ανάγκες του και όχι να το «εκπαιδεύουμε» να αντέχει το κλάμα, για να μην κακομάθει. Η αγκαλιά και η φυσική επαφή είναι τα μεγαλύτερα δώρα που μπορούμε να κάνουμε στο παιδί μας.

Σε αυτό το στάδιο επικοινωνεί και αντιλαμβάνεται μέσω των αισθήσεων. Η γλώσσα επικοινωνίας του είναι το κλάμα και το χαμόγελο του. Χρειάζεται λοιπόν να μάθουμε ως γονείς να αντέχουμε το κλάμα του και να μην επικαλούμαστε μόνο την ηρεμία και το χαμόγελο. Δεν υπάρχουν εύκολα και δύσκολα μωρά, αλλά διαθέσιμη και μη φροντιστές.

Φροντίζουμε να του υπενθυμίζουμε την παρουσία μας με τη ζεστασιά του χαμόγελού μας, με την βλεμματική επαφή, με τον τόνο της φωνής μας και με την αφή. Ένα βρέφος δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί τον χρόνο, τον χώρο αλλά και την μονιμότητά των αντικειμένων-φροντιστών. Επικοινωνούμε την ενδεχόμενη απουσία μας και φροντίζουμε ο φροντιστής που θα αναλάβει να μας αντικαταστήσει για κάποιες ώρες να είναι ένα πρόσωπο που το βρέφος πλέον βιώνει οικεία. Οφείλουμε να το προετοιμάζουμε και να δίνουμε έναν εύλογο χρόνο πριν αποχωρήσουμε για να καταφέρει να εξοικειωθεί.

Αρνητικές πρακτικές, όπως το φεύγουμε την ώρα που το παιδί δεν το αντιλαμβάνεται και μετά να μας αναζητά, ή να επιστρέφουμε στο κλάμα του και να μην ολοκληρώνουμε την μετάβαση στον άλλο φροντιστή πρέπει να αποφεύγονται, καθώς το βρέφος το αντιλαμβάνεται σαν μία μόνιμη απώλεια.

Αν αναπτύξουμε έναν ασφαλή δεσμό με το μωρό μας, το οποίο θα το προσκαλέσει να μας αναγνωρίσει ως ένα ασφαλές λιμάνι, εκείνο θα καταφέρει σταδιακά να αποδέχεται, να αλληλεπιδρά και να επικοινωνεί με τους άλλους. Να πάψει να τους βιώνει σαν εισβολείς, αλλά να είναι σε θέση να πειραματιστεί με νέες εμπειρίες σύνδεσης, να μπορεί να εκφράσει τη δυσαρέσκεια του ή να λάβει αποδοχή, καθώς θα νιώθει πως η μαμά είναι μία σταθερή φιγούρα που θα το κάνει να νιώθει ασφάλεια ό,τι και αν συμβεί.

Μαρία Φούντα
Ιδρυτικό Μέλος allaboutparents.gr | Positive Parenting
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας | Σχεσιακή Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια
Παιδοψυχολογία & Ψυχολογία Εφήβου
Μέλος Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης & Ψυχοθεραπείας (IARPP)
Υπερείδου 6, Ηλιούπολη | 6945494044
mariafounda.com