Φράσεις γνωστές & οικείες...
«Εσύ είσαι δυνατός!», «Εσύ θα τα καταφέρεις!», «Τι ανάγκη έχεις εσύ!», «Εσύ θα το πετύχεις!», «Δεν ανησυχώ για εσένα!», «Εσύ μπορείς!», «Εσένα δε σε φοβάμαι!», «Εσύ δεν τρομάζεις!», «Ξέρεις να τα βγάζεις πέρα!» ή αλλιώς το «παιδί-γονιός».
Σε μια παιδική χαρά ακούω ένα τρίχρονο κοριτσάκι να φωνάζει στη μαμά του κλαίγοντας «πονάω… πονάω!». Η μητέρα του στην προσπάθειά της να το ανακουφίσει του λέει «Εσύ είσαι δυνατή! Θα σου περάσει αμέσως!».
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, ότι σε συνειδητό επίπεδο η πρόθεση του γονιού είναι το νοιάξιμο και η φροντίδα του παιδιού του.
Κάθε φορά που συμβαίνει κάτι στο παιδί οι γονείς πιστεύουν πως εάν δείχνουν συνέχεια ενθάρρυνση συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας υψηλής αυτοεκτίμησης. Το παιδί μαθαίνει ότι πρέπει πάντα να τα καταφέρει. Μεγαλώνοντας, όμως, νιώθει ότι έχει μια μόνο επιλογή να μη φοβάται, να είναι δυνατό και αυτό το δεσμεύει.
Εγκλωβίζεται στα θέλω του άλλου και όχι στα θέλω της δικής του προσωπικότητας. Η προσωπική του νοηματοδότηση αντικαθίσταται με τις νοηματοδοτήσεις τρίτων προσώπων.
«Εσύ είσαι δυνατό παιδί!», «Δεν σε φοβάμαι!», «Εσύ τα καταφέρνεις!». Φράσεις καλά τυπωμένες στο υποσυνείδητο του παιδιού. Φράσεις που κάνουν πολύ περήφανους τους γονείς.
Τι κρύβεται όμως πίσω από αυτές τις «δυνατές φράσεις»
Το «παιδί – γονιός» ή όπως έχει επικρατήσει σαν όρος το «γονεΐκό παιδί» εκπαιδεύεται ασυνείδητα στο να είναι ευαισθητοποιημένο στη φροντίδα των άλλων. Έρευνες, υποστηρίζουν ότι, τα παιδιά μπορεί να είναι προγεννητικά προδιατεθειμένα να υπακούν και να απαντούν στις υποσυνείδητες ανάγκες των γονιών τους. Τα παιδιά από την φύση τους, δείχνουν προθυμία στο να εκπληρώνουν τις ανάγκες των γονιών τους.
Όταν αυτή η διαδικασία επιτελείται σε υγιής βάσεις, τότε τα παιδιά αναπτύσσουν δεξιότητες του «σχετίζεσθαι». Στην περίπτωση, όμως, που η προθυμία μεταβάλλεται σε πηγή εκμετάλλευση από τους γονείς, τότε το παιδί κινδυνεύει να θεωρήσει ότι οι δικές του προσωπικές ανάγκες χρήζουν μικρότερης σημασίας σε σχέση με αυτές των γονέων. Αυτή η διαδικασία, δυσκολεύει το παιδί ως ενήλικα να αναγνωρίσει τις δικές τους ανάγκες, να οριοθετηθεί, να διαμορφώσει την δική του ταυτότητα και να συνάψει επιτυχημένες και υγιής διαπροσωπικές σχέσεις.
Ο άνθρωπος που έχουν ανάγκη οι άλλοι
«Όλους τους καταλαβαίνουν»… Πριν τους ζητήσουν βοήθεια μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες των άλλων. Συγκεκριμένα υιοθετούν το ρόλο του δυνατού και προσφέρουν φροντίδα στους άλλους χωρίς να αναγνωρίζουν τις δικές τους ανάγκες ή να τις διεκδικούν . Με αυτόν τον τρόπο πιστεύουν ότι κατοχυρώνουν την αγάπη των γονιών τους. Το παιδί γίνεται «ο άνθρωπος που έχουν ανάγκη οι άλλοι» και αυτό του εξασφαλίζει την ύπαρξή του. Αναπτύσσουν την πεμπτουσία της ενσυναίσθησης. Αυτή αφορά τις ανάγκες των ανθρώπων γύρω τους, αισθανόμενοι συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση των άλλων. Κατανοούν, επίσης, τις συμπεριφορές αλλά και τα κίνητρά τους.
Θεωρούνται από όλους «καλά παιδιά», όμως μέσα τους νιώθουν πολύ θυμωμένα, εξαντλημένα, κουρασμένα και ανεπαρκή, λόγω της υποχρέωσης προς το γονιό με τον οποίο έχουν εμπλακεί. Τις δικές τους ανάγκες δεν τις εκφράζουν, αν και θα ήθελαν. Πιστεύουν ότι οι γύρω τους θα τους ανταποδώσουν τη φροντίδα. Ο τρόπος όμως που τους φροντίζουν τους κάνουν ανθρώπους εξαρτημένους και ανήμπορους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ανταποκριθούν «ισάξια» στους ίδιους.
Τι κρύβεται όμως πίσω από αυτές τις «δυνατές φράσεις»
Το «παιδί – γονιός» ή όπως έχει επικρατήσει σαν όρος το «γονεΐκό παιδί» εκπαιδεύεται ασυνείδητα στο να είναι ευαισθητοποιημένο στη φροντίδα των άλλων. Έρευνες, υποστηρίζουν ότι, τα παιδιά μπορεί να είναι προγεννητικά προδιατεθειμένα να υπακούν και να απαντούν στις υποσυνείδητες ανάγκες των γονιών τους. Τα παιδιά από την φύση τους, δείχνουν προθυμία στο να εκπληρώνουν τις ανάγκες των γονιών τους.
Όταν αυτή η διαδικασία επιτελείται σε υγιής βάσεις, τότε τα παιδιά αναπτύσσουν δεξιότητες του «σχετίζεσθαι». Στην περίπτωση, όμως, που η προθυμία μεταβάλλεται σε πηγή εκμετάλλευση από τους γονείς, τότε το παιδί κινδυνεύει να θεωρήσει ότι οι δικές του προσωπικές ανάγκες χρήζουν μικρότερης σημασίας σε σχέση με αυτές των γονέων. Αυτή η διαδικασία, δυσκολεύει το παιδί ως ενήλικα να αναγνωρίσει τις δικές τους ανάγκες, να οριοθετηθεί, να διαμορφώσει την δική του ταυτότητα και να συνάψει επιτυχημένες και υγιής διαπροσωπικές σχέσεις.
Ο άνθρωπος που έχουν ανάγκη οι άλλοι
«Όλους τους καταλαβαίνουν»… Πριν τους ζητήσουν βοήθεια μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες των άλλων. Συγκεκριμένα υιοθετούν το ρόλο του δυνατού και προσφέρουν φροντίδα στους άλλους χωρίς να αναγνωρίζουν τις δικές τους ανάγκες ή να τις διεκδικούν . Με αυτόν τον τρόπο πιστεύουν ότι κατοχυρώνουν την αγάπη των γονιών τους. Το παιδί γίνεται «ο άνθρωπος που έχουν ανάγκη οι άλλοι» και αυτό του εξασφαλίζει την ύπαρξή του. Αναπτύσσουν την πεμπτουσία της ενσυναίσθησης. Αυτή αφορά τις ανάγκες των ανθρώπων γύρω τους, αισθανόμενοι συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση των άλλων. Κατανοούν, επίσης, τις συμπεριφορές αλλά και τα κίνητρά τους.
Θεωρούνται από όλους «καλά παιδιά», όμως μέσα τους νιώθουν πολύ θυμωμένα, εξαντλημένα, κουρασμένα και ανεπαρκή, λόγω της υποχρέωσης προς το γονιό με τον οποίο έχουν εμπλακεί. Τις δικές τους ανάγκες δεν τις εκφράζουν, αν και θα ήθελαν. Πιστεύουν ότι οι γύρω τους θα τους ανταποδώσουν τη φροντίδα. Ο τρόπος όμως που τους φροντίζουν τους κάνουν ανθρώπους εξαρτημένους και ανήμπορους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ανταποκριθούν «ισάξια» στους ίδιους.
Μορφές γονεοποίησης
Συγκεκριμένα η γονεοποίηση μπορεί να εκφραστεί σε τρείς μορφές: «παιδί – γονιός», «παιδί – φίλος», «παιδί – σύντροφος».
Το παιδί – γονιός
O ρόλος ενός παιδιού ως γονέας ή ως συνομήλικος μπορεί να σχετίζεται με την προετοιμασία του φαγητού, την φροντίδα μικρότερων παιδιών στην οικογένεια την οργάνωση του νοικοκυριού, την οικονομική διαχείριση του σπιτιού. Το παιδί συχνά, παίρνει την θέση του ειρηνόφιλου, του έμπιστου και του ισορροπιστή μέσα στην οικογένεια προκειμένου να επιφέρει την ισορροπία.
Το παιδί – σύζυγος
Το παιδί-σύζυγος υφίσταται στα ζευγάρια όπου οι γονείς δεν βρίσκουν υποστήριξη μεταξύ τους και δεν διαθέτουν την άνεση να εκφράζουν τις συναισθηματικές τους ανησυχίες. Αυτά τα παιδία, στερούνται την εμπειρία να μπορούν να στηρίζονται πάνω σε ένα δυνατό αξιόπιστο γονιό – κάποιον – στον οποίο μπορούν να δοκιμάζουν τα όρια τους. Τα παιδία – σύντροφοι κολακεύονται που είναι φίλοι των γονιών τους και σπάνια συνειδητοποιούν ότι αισθάνονται προδομένα.
Το παιδί – φίλος
Το παιδί- φίλος αφορά τον παιδί που αντιμετωπίζεται ισότιμα από τους γονείς τους χωρίς να υφίσταται ιεραρχία στους ρόλους τους. Το παιδί – φίλος έχει τα ίδια δικαιώματα με τον «μεγάλο» γονέα Είναι τα παιδία, που θα μοιραστούν τον περισσότερο χρόνο της ημέρας μαζί με τον γονέα τους κάνοντας δραστηριότητες που στοχεύουν στην συντροφιά του γονέα. Το παιδί φίλος υφίσταται με μεγαλύτερη συχνότητα στις οικογένειες που ο ένας από τους δύο γονείς είναι απών, στην σχέση του με τον ή την σύζυγο τους.
Παράγοντες που συμβάλλουν στην ύπαρξη της γονεοποιήσης
Κάποιες έρευνες στην διερεύνηση τους για την γονεοποίηση επί σειρά γενεών, υπέδειξαν ότι κακοποιημένες μητέρες εκφράζουν χαμηλή αναπτυξιακή ωριμότητα, γεγονός που καθιστά την ύπαρξη γονεοποίησης πιο έντονη. O Burkett (1991), εξετάζοντας τις οικογενειακές σχέσεις, διαπίστωσε ότι οι μητέρες οι οποίες έχουν κακοποιηθεί από τους συζύγους τους, χρησιμοποιούν τα παιδία τους ως πρωταρχικούς συντρόφους και αναζητούν την κάλυψη των συναισθηματικών τους αναγκών σε αυτά.
Σημαντικοί παράγοντες κρίνονται επίσης, ο τρόπος που σχετίζεται το ζευγάρι μεταξύ του, ο τρόπος που επικοινωνεί τις ανάγκες του και τα αρνητικά ή τα θετικά του συναισθήματα, οι ρόλοι μέσα στην οικογένεια και οι συμμαχίες μεταξύ των μελών, καθώς και η ιεραρχία και τα όρια του κάθε συστήματος.
Σε άλλες έρευνες, βρέθηκε ότι τα παιδιά διεζευγμένων ή μονογονεϊκών οικογενειών εκφράζουν έντονη γονική υπευθυνότητα.
Σημαντική κρίνεται και η διερεύνηση της ανάπτυξης των γονέων αυτών των παιδιών, των συνθηκών, των σχημάτων της οικογένειας που βίωσαν, του τρόπου που μεγάλωσαν στις δικές τους πατρικές οικογένειες, ως μια παράμετρο που βάζει σε επικινδυνότητα το φαινόμενο της γονεοποίησης.
Τι μαθαίνουν αυτά τα παιδιά για τον εαυτό τους & τις σχέσεις τους;
Τα παιδιά για τα οποία καμάρωσαν οι γονείς τους, αναμενόμενο θα ήταν μεγαλώνοντας να έχουν μια πολύ καλή σχέση με τον εαυτό τους και μια ισχυρή αυτοπεποίθηση. Η αλήθεια είναι ότι αυτή η διεργασία έχει συνέπειες, όχι μόνο στην παιδική αλλά και στην ενήλικη ζωή.
Έχοντας το ρόλο του δυνατού δεν μπορούν να έχουν ισότιμες σχέσεις με τα αδέρφια τους. Πώς να έχουν;
Πολύ συχνά, γονεϊκό ρόλο αναλαμβάνουν τα πρώτα στη σειρά γέννησης παιδιά, τα οποία έχουν την τάση να είναι περισσότερο υπεύθυνα και να βρίσκονται πιο κοντά στους γονείς σε σύγκριση με τα επόμενα στη σειρά γέννησης αδέρφια. Τo παιδιά –γονείς μεγαλώνουν έχοντας επίγνωση τις ανάγκες των άλλων, ενώ συχνά αγνοούν τις δικές τους ανάγκες.
Η συναισθηματική τους ασφάλεια, πηγάζει από την αίσθηση ικανοποίησης που λαμβάνουν όταν μπορούν να είναι εξυπηρετικά, ικανά και δύνανται να φερθούν σαν δυνατοί ενήλικες. Αυτά τα παιδιά υπηρετούν την ηρεμία και την ισορροπία του οικογενειακού συστήματος, αποφεύγοντας να εκφράσουν αρνητικά συναισθήματα, προκειμένου να μην προκαλέσουν ένταση στις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας. Είναι αυτά τα παιδία, που συχνά εργάζονται πολύ περισσότερο από όσο μπορούν.
Ο δυνατός δεν μπορεί να μαλώσει, να θυμώσει, να κλάψει, να ζηλέψει. Αποτέλεσμα των προσδοκιών του ρόλου είναι η σύγκρουση με τις ανάγκες της ηλικίας του. Συμπεριφέρεται ως ενήλικας χάνοντας την ζωντάνια και την ξενοιασιά. Αργότερα ως γονιός, σύντροφος, εργαζόμενος είναι ήδη κουρασμένος και εξαντλημένος.
Έχω αξία μόνο όταν παρέχω φροντίδα
Σ’ ένα άλλο επίπεδο, το παιδί αυτό μαθαίνει ότι έχει αξία μόνο αν παρέχει φροντίδα. Έτσι, οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην παροχή φροντίδας. Ακούν τις ανάγκες των άλλων, γιατί αυτό έμαθαν να κάνουν από πολύ νωρίς. Τις περισσότερες φορές παρουσιάζουν αδυναμία να νιώσουν τις δικές τους ανάγκες επειδή έμαθαν ότι δεν ήταν ποτέ σημαντικές, απότοκος αυτού να μένουν ακάλυπτες. Τελικά, ως ενήλικες δείχνουν δυνατοί και ικανοί να γίνουν «θυσία» για τους άλλους. Αυτό, άλλωστε είναι κάτι που κάνουν για πολλά χρόνια.
Είναι σημαντικό όμως να αναφερθεί ότι ως ενήλικες, αυτά τα παιδιά επιλέγουν συντρόφους που δεν είναι πολύ υπεύθυνοι, ή που χρειάζονται βοήθεια. Συνήθως, θέλουν και καταλαμβάνουν την κυρίαρχη θέση στον γάμο τους και συνήθως, γίνονται επικριτικοί και απορριπτικοί προς το εξαρτώμενο «προστατευόμενο» σύζυγό τους.
Η αναγνώριση του ρόλου του προσφέρει στο παιδί την ικανοποίηση της ύπαρξή του διότι μέσα από αυτό το ρόλο διαμορφώνει την ταυτότητα του, με τέτοιο τρόπο ώστε πολύ γρήγορα αναλαμβάνει και προσπαθεί να φέρει εις πέρας δυσκολίες που δεν έχουν σχέση μόνο με τον οικογενειακό του ρόλο αλλά και με την θέση του στην κοινωνία σε κοινωνικές ομάδες διαφορετικές από την οικογένεια του.
Στην αντίθετη περίπτωση, η μη αναγνώριση της λειτουργίας του, το αφήνει πάντα σε μια έλλειψη πληρότητας του εαυτού του και παρ όλο που «καταναλώνει» χρόνο και συναίσθημα στην βοήθεια προς του γονείς, μένει πάντα ένα κενό μέσα του το οποίο δεν μπορεί να συμπληρωθεί παρά μόνο από την αναγνώριση της προσπάθειά του.
Έτσι αισθάνεται συνεχώς ότι δεν κάνει τα πράγματα έτσι όπως πρέπει, ότι δεν είναι αυτό που έπρεπε να είναι για τους άλλους και ότι και αν κάνει δεν τα καταφέρνει έτσι όπως οι άλλοι προσδοκούν. Σε αυτή την περίπτωση, το γονεϊκό παιδί νιώθει μια συναισθηματική αστάθεια, μια μικρότητα, και το κυριεύει ένα συνεχές άγχος, παρόλες τις προσπάθειες του να μην λείψει τίποτα στους γονείς ή αυτούς που έχει αναλάβει στην οικογένεια.
Όμως, όλα τα ανωτέρω ανατρέπουν τη γενεαλογική εξέλιξη. Ας αφήσουμε τα παιδιά να ζήσουν την παιδική τους αθωότητα, το δικό τους μαγικό κόσμο και αν χωράμε… Ας εισέλθουμε… Ας το δούμε ως μια πρόκληση…
Όταν μέσα στην οικογένεια οι ρόλοι των μελών αντιστρέφονται, δημιουργούν δυσλειτουργίες, που εκφράζονται με ψυχικά ή σωματικά συμπτώματα των μελών της. Τα παιδιά, μικρότερα ή μεγαλύτερα, είναι συνήθως οι εκφραστές τους. Επομένως, πριν απευθύνουμε στον ειδικό την ερώτηση : «Τι πρέπει να κάνω για να γίνει καλά το παιδί μου;», ας έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας μια άλλη ερώτηση: «τι πρέπει να αλλάξει στην οικογένειά μου για να είμαστε όλοι καλά…;». Ας θυμόμαστε ότι τα παιδιά μας στέλνουν μηνύματα μέσα από τα συμπτώματά τους για να κάνουμε πρώτα εμείς οι ίδιοι αλλαγές. Γιατί τα παιδιά είναι καλά, όταν είναι καλά οι γονείς τους.
