Όταν είμαστε γονείς ερχόμαστε αντιμέτωποι με απορίες των παιδιών μας. Πολύ συχνά καλούμαστε να ασχοληθούμε με «λεπτά» και σοβαρά θέματα που δε γνωρίζουμε πώς να τα μεταφέρουμε και να τα εξηγήσουμε σε ένα παιδί. Και τότε… Μετά την επίμαχη ερώτηση… Το μυαλό μας αρχίζει να κάνει γρήγορες σκέψεις, ψάχνοντας την πιο πειστική απάντηση που θα καλύψει μερικώς την απορία. Συνήθως, και ειδικά όταν τα παιδιά μας «μας πιάνουν στον ύπνο», εννοώντας απροετοίμαστους, δίνουμε μια αυθόρμητη απάντηση που θα μας έρθει εκείνη τη στιγμή στο μυαλό και μετέπειτα, τις περισσότερες φορές (αν είμαστε σκεπτόμενοι γονείς) ανακαλούμε τον διάλογο με το παιδί μας και προβληματιζόμαστε για το αν απαντήσαμε σωστά ή όχι. Είμαστε σε σωστό δρόμο, αφού μπαίνουμε σε μια διαδικασία αναστοχασμού και επανεξέτασης, όμως, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να διαχειριστούμε τέτοιου είδους θέματα; Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε το τι είναι ο έρωτας (η σεξουαλική πράξη) και τι ο θάνατος, χωρίς να συμβάλουμε στη δημιουργία εσφαλμένων αντιλήψεων και χωρίς να αμφισβητήσουμε τη γενικότερη αλήθεια;
Το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας υποστηρίζει πως τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν αλήθειες και μόνο αλήθειες. Οι απαντήσεις λοιπόν, ότι «τα παιδιά τα φέρνει ο πελαργός» και ότι «η γιαγιούλα μας πήγε ένα ταξίδι στον ουρανό», μόνο προβλήματα και μπερδέματα στο παιδικό μυαλουδάκι μπορούν να δημιουργήσουν. Σαφέστατα, σε τέτοιες περιπτώσεις, στόχος μας είναι να προστατέψουμε και να προφυλάξουμε τα παιδιά μας. Όμως, είναι απολύτως σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας πως τα αρνητικά, δυσάρεστα και παράξενα συναισθήματα είναι μέρος της ζωής μας. Για ποιον λόγο να μην καλλιεργήσουμε την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών από μικρή ηλικία, μαθαίνοντάς τους τη φυσικότητα ενός αρνητικού συναισθήματος και το πώς αυτό να το διαχειρίζονται αποτελεσματικά; Για ποιον λόγο να προωθούμε τη ζωή σε έναν εικονικό και ψεύτικο κόσμο;
Λέγοντας ψέματα και αποκρύπτοντας αλήθειες, είναι σαν να αμφισβητούμε τη διαίσθηση των παιδιών. Με αυτόν τον τρόπο τα προτρέπουμε να αξιοποιήσουν τη φαντασία τους ή να αναζητήσουν άλλου είδους πηγές, για να λύσουν τις απορίες τους και να καλύψουν τα γνωστικά κενά τους. Και τότε…
Η πραγματικότητα μπορεί να διαστρεβλωθεί πάρα πολύ και να οδηγήσει σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές και καταστάσεις. Τα παιδιά μας καταλαβαίνουν πολλά περισσότερα από όσα εμείς νομίζουμε, αλλά με έναν δικό τους μοναδικό και διαφορετικό τρόπο.
Συνεπώς, τα παιδιά μας χρειάζονται αλήθειες με απλά λόγια και όχι έναν ανεξάντλητο όγκο πληροφοριών που δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν και να διαχειριστούν. Όσον αφορά το θέμα «θάνατος», είναι προτιμότερο να επιτευχθεί μια πρώτη αναφορά ή συζήτηση σε μικρή ηλικία, με αφορμή α) ένα περιστατικό της επικαιρότητας από την τηλεόραση, β) τον θάνατο ενός ήρωα παιδικών κινουμένων σχεδίων ή γ) τον θάνατο ενός μακρινού ηλικιωμένου ατόμου. Κατά αυτόν τον τρόπο, γίνεται μια πρώτη ανώδυνη επαφή με την έννοια του θανάτου. Τα μικρά παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν μπορούν να αντιληφθούν τη μονιμότητα του θανάτου. Πιστεύουν πως το άτομο που πέθανε συνεχίζει να ζει κάπου αλλού ή ότι θα επιστρέψει κάποια στιγμή. Τα λίγο μεγαλύτερα παιδιά σχολικής ηλικίας καταλαβαίνουν πως ο θάνατος είναι «κάτι» αμετάβλητο αλλά θεωρούν πως τέτοια περιστατικά δεν μπορούν να συμβούν στη δικιά τους οικογένεια. Όταν η πρώτη επαφή του παιδιού με τον θάνατο γίνει με την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου τότε η εμπειρία είναι οδυνηρή και χρειάζεται ιδιαίτερη και προσεκτική προσέγγιση. Σε καμία περίπτωση βέβαια, δεν πρέπει να αποκρύψουμε την αλήθεια καθώς μια τέτοια αντίδραση μπορεί να φέρει δυσάρεστες μακροπρόθεσμες συνέπειες. Η καλύτερη και πιο ουσιαστική λύση είναι να εξηγήσουμε με απλά λόγια στο παιδί και ανάλογα με την ηλικία του, το τι συνέβη, χρησιμοποιώντας λέξεις που αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα όπως π.χ. πέθανε, απεβίωσε, σταμάτησε να χτυπά η καρδιά του, … και όχι λέξεις όπως έφυγε ή πήγε στον ουρανό ή ένα μακρινό ταξίδι, που καλλιεργούν ελπίδες επιστροφής. Επίσης, καλό θα ήταν να εξηγήσουμε τι συμβαίνει στο σώμα όταν κάποιος πεθαίνει, αναφέροντας πως το άτομο που πεθαίνει δεν αισθάνεται τίποτα ούτε πονάει. Γενικότερα τώρα, είναι σημαντικό να αφήσουμε κι εμείς τον εαυτό μας να εκφραστεί ελεύθερα σε τέτοιες περιπτώσεις (χωρίς υπερβολές βέβαια), ώστε να αναδείξουμε πως ο πόνος και η θλίψη είναι φυσιολογικά συναισθήματα. Έτσι, ίσως βοηθήσουμε και το ίδιο μας το παιδί να εκφραστεί. Ωστόσο, πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πως κάθε παιδί έχει τον δικό του χρόνο και τρόπο έκφρασης, αφού πραγματεύεται με διαφορετικό τρόπο τα γεγονότα.
Ένα άλλο σημαντικό θέμα που φέρνει σε δύσκολη θέση τους γονείς είναι η συζήτηση για το σεξ. Η σεξουαλικότητα είναι κομμάτι του εαυτού κάθε ανθρώπου, που σχετίζεται με την προσωπικότητά του και επηρεάζει πτυχές της ζωής του. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών πρέπει να ξεκινά επίσης, από μικρή ηλικία. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αισθανόμαστε άβολα να μιλάμε για τον έρωτα, που είναι μια φυσιολογική κατάσταση που δίνει νόημα στη ζωή του ανθρώπου και διαιωνίζει το είδος του. Μια πρώτη επαφή με τις συναισθηματικές και σωματικές αλλαγές του ανθρώπου που μεγαλώνει, με την ανατομία του σώματος και των γεννητικών οργάνων, με τις διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα είναι ένα σημαντικό βήμα. Μετέπειτα, η απάντηση της ερώτησης «Πώς γίνονται τα παιδιά;» συμβάλλει στην ουσιαστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Με απλές λέξεις μπορούμε να εξηγήσουμε πώς γίνεται η σύλληψη, πώς γεννιέται ένα παιδί, πώς δημιουργείται μια οικογένεια και από ποια μέλη μπορεί να αποτελείται, κ.τ.λ. Μεταγενέστερα και ανάλογα με την ωριμότητα του παιδιού, μπορεί να γίνει και συζήτηση γύρω από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, τρόπους αντισύλληψης και πρόληψης μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης.
Ολοκληρώνοντας, επιθυμώ να αναφέρω πως ως γονείς, οφείλουμε να είμαστε δίπλα στα παιδιά μας και να περνάμε μαζί τους κάθε δοκιμασία ζωής, με στόχο να τα βοηθήσουμε να διαχειριστούν τις δυσκολίες που θα έρθουν και να αποδεχτούν τα συναισθήματά τους ως μια φυσιολογική κατάσταση που χαρακτηρίζει κάθε ανθρώπινη υπόσταση. Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν αλήθειες και μόνο αλήθειες!
Μαρία Μακρή,
Εκπαιδευτικός ΠΕ70, MSc, Συγγραφέας
