(Με αφορμή το περιστατικό του αδικοχαμένου Άλκη…)
Και ξαφνικά κάτι συμβαίνει και μένεις άναυδος… και απορείς… πώς είναι δυνατόν το δικό μου το παιδί να χτύπησε κάποιο άλλο παιδί; Πώς είναι δυνατόν να μπήκε στη διαδικασία να βλάψει, να κάνει κακό, να πονέσει ή πόσο μάλλον να στερήσει μια άλλη ζωή; Στο μυαλό ένα τέτοιο περιστατικό φαντάζει ανεξήγητο, εξωπραγματικό, φερμένο από έναν άλλον κόσμο. Αναμφίβολα, όμως υπάρχουν οι ρίζες του κακού, κάπου βαθιά κρυμμένες στα πρώτα οικογενειακά βιώματα.
Μια μικρή ανάκληση πληροφοριών από τη μνήμη μπορεί να δώσει σημαντικές αποδείξεις και πληροφορίες. Τα παιδικά ματάκια βλέπουν και τα μυαλουδάκια τους αποθηκεύουν άπειρο υλικό, σκηνές ζωής και συζητήσεις, που συνθέτουν το σύνολο των εμπειριών του ατόμου. Όταν λοιπόν, ένα παιδί αφήνεται εκτεθειμένο σε σκηνές τις οποίες λόγω της έλλειψης ωριμότητας και της αθωότητάς του δεν μπορεί να ερμηνεύσει, αυτομάτως εσωτερικεύει ακατάλληλους τρόπους έκφρασης, τους οποίους είναι πάρα πολύ πιθανό να μάθει να χρησιμοποιεί στη ζωή του, τόσο την παιδική, όσο και την εφηβική κι ενήλικη.
Πιο συγκεκριμένα, όταν ένα παιδί βιώνει μέσα στο πλαίσιο της οικογένειάς του τις συγκρούσεις των γονέων του, όταν παρατηρεί την έλλειψη σεβασμού απέναντι στον συνάνθρωπο, όταν βλέπει τους ίδιους του τους γονείς να βρίζουν και να προσβάλλουν ο ένας τον άλλον, μαθαίνει να κάνει το ίδιο. Μπορεί να μην το κάνει άμεσα, όμως μετέπειτα, κι όταν δοθούν παρόμοια ερεθίσματα και στιγμές έντασης με άτομα του περίγυρου, τότε θα είναι εύκολο να εκδηλωθούν παρόμοιες συμπεριφορές με αυτές που έχουν καταγράφει στη μνήμη. Η διαδικασία αυτή εν μέρει κινείται ασυνείδητα και εκδηλώνεται αυθόρμητα, καθώς πηγάζει από το καταγεγραμμένο υλικό στον εγκέφαλο.
Και θα μου πείτε… Τόσο κακό είναι να διαφωνούν και να τσακώνονται οι γονείς; Όχι… δεν είναι κακό, είναι φυσιολογικό. Πρόκειται για διαφορετικούς ανθρώπους που η ζωή για κάποιον λόγο τους ένωσε. Ωστόσο, οι ισχυρές εντάσεις είναι καλό να μην έχουν παρόντα τα παιδιά. Οι μικρές τώρα, καθημερινές εντάσεις δεν είναι και τόσο ανεπιθύμητες. Δεν είναι κακό να εκτίθενται τα μικρά μας σε αυτές. Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό οι στιγμές αυτές να περιλαμβάνουν την επίλυση των προσωπικών διαφωνιών με ηρεμία και ευγένεια. Κατά αυτόν τον τρόπο και όταν προσπαθούμε σεβόμενοι τον συνομιλητή μας (κι ας αυξάνονται οι τόνοι της φωνής) να βρούμε μια λύση, μαθαίνουμε στο παιδί μας πως η διαφορετικότητα ανάμεσα στα «θέλω» και στις απόψεις διαφορετικών ανθρώπων είναι φυσιολογικό μέρος της ζωής.
Τα παιδιά δεν πρέπει να μεγαλώνουν σε αποστειρωμένο περιβάλλον αλλά σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον, που θα αποτελεί μικρογραφία της κοινωνίας. Και αυτό διότι μεγαλώνοντας, θα κληθούν να αντιμετωπίσουν παρόμοιες καταστάσεις. Συνεπώς, παρατηρώντας τέτοια περιστατικά, θα μάθουν από τη μια πλευρά πως είναι φυσιολογικό να εκδηλώνονται εντάσεις και διαφωνίες, αλλά από την άλλη πλευρά θα διδαχθούν κάτι πιο σημαντικό … να επιλύουν με ανθρώπινο, υγιές και ηθικό τρόπο τα προβλήματά τους. Το «κλειδί» σε τέτοιες περιπτώσεις είναι να συζητήσουμε με το παιδί μας σε δεύτερο χρόνο για το περιστατικό που εξελίχθηκε και να του εξηγήσουμε πως ο θυμός που ίσως να εξωτερικεύτηκε, είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που απλά πρέπει να μάθουμε να διαχειριζόμαστε αποτελεσματικά. Επίσης, μέσα από τέτοια δρώμενα μπορούμε να βρούμε την αφορμή να μιλήσουμε για τα επίσης «φυσιολογικά» λάθη των ανθρώπων αλλά και να διδάξουμε αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης των εντάσεων και των συναισθημάτων.
Ένα άλλο βίωμα τώρα, που μπορεί να έχει δυσάρεστες συνέπειες στη ζωή των παιδιών είναι η σωματική βία που μπορεί να παρατηρηθεί είτε με αποδέκτη τα ίδια είτε κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας. Δυστυχώς, όταν απαντάς με βία, με χτυπήματα και σωματική τιμωρία, μαθαίνεις το παιδί σου να κάνει το ίδιο. Απαραιτήτως, πρέπει να αποφεύγονται τέτοιες εκδηλώσεις. Πληγώνουν, πονάνε και στιγματίζουν την ψυχή. Μαθαίνουν πως η άσκηση βίας είναι κάτι υγιές που μπορεί να χρησιμοποιείται ανά πάσα ώρα και στιγμή. Όχι … αυτό δεν το θέλουμε. Δεν έχουμε κανένα δικαίωμα ως άνθρωποι να απλώνουμε με αυτόν τον τρόπο το χέρι μας απέναντι σε άλλους ανθρώπους. Έτσι, χάνουμε την ανθρώπινη υπόστασή μας… και γινόμαστε απάνθρωποι.
Και κάτι ακόμα… Οι πλέον παρατηρήσιμες και κατά τη γνώμη μου ανεξέλεγκτες καταστάσεις στην κοινωνία μας είναι απόρροια της κακής χρήσης της τεχνολογίας. Καλώς ή κακώς τα παιδιά αφήνονται μπροστά από υπολογιστές και τηλεοράσεις και παρακολουθούν περιεχόμενα ακατάλληλα. Η έλλειψη γονεϊκής εποπτείας τα εκθέτει σε εντελώς απαγορευμένες σκηνές. Εικονικοί κόσμοι, ψεύτικοι ήρωες που προσπαθούν να επιβιώσουν προκαλώντας κακό στους άλλους, χρήση όπλων και ύπουλων τεχνασμάτων αποτελούν τη μερική τους καθημερινότητα. Αυτό που δεν μπορούν να καταλάβουν όμως, είναι πως τέτοιες καταστάσεις δεν αποτελούν μια φυσιολογικότητα. Συνεπώς, θεωρούν πως έτσι λειτουργεί ο κόσμος και για τον λόγο αυτό οδηγούνται στην εκδήλωση ακατάλληλων συμπεριφορών.
Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να αναφέρω τα πορίσματα σημαντικών ερευνών… Μελέτες έδειξαν πως τα παιδιά συμπεριφέρονται στις δικές τους μελλοντικές σχέσεις σύμφωνα με όσα παρατηρούσαν να συμβαίνουν μέσα τη δική τους οικογένεια. Εάν λοιπόν, έβλεπαν να χρησιμοποιείται βία ανάμεσα στους γονείς τους ή εάν ασκούνταν σε βάρος τους σωματική βία, τότε και αυτά σαν ενήλικες πλέον είχαν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να πράξουν κατά τον ίδιο τρόπο.
Μαρία Μακρή
Εκπαιδευτικός ΠΕ70, MSc, Συγγραφέας
