Σχέση Μητέρας – Βρέφους (Μέρος Α')

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ : Συμβουλές για γονείς

Περιγραφή

…σύμφωνα με τις θεωρίες του παιδιάτρου, ψυχαναλυτή & παιδοψυχιάτρου D. W. Winnicott.

Πρωταρχική μητρική ενασχόληση
Η εναρμόνιση της μητέρας με το βρέφος, δηλαδή η ικανότητα της για ενσυναίσθηση, αποτελεί βασική λειτουργία για την παροχή της μητρικής φροντίδας. Αυτή φαίνεται να καλλιεργείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ενδοψυχικά στη μητέρα και στη συνέχεια εξελίσσεται, έως ότου να φθάσει σε μια ειδική κατάσταση, που ονομάστηκε από τον Winnicott «Πρωταρχική Μητρική Ενασχόληση».

Η γυναίκα που αποκτά ένα μωρό, είναι αναγκαίο να μπορεί και να αντέχει να αρνηθεί ορισμένες από τις δραστηριότητές της και τα πρότερα προσωπικά της ενδιαφέροντα και να τα κατευθύνει προς το βρέφος. Βάσει της πρωταρχικής μητρικής ενασχόλησης καθορίζεται και η πρωταρχική δόμηση του ανθρώπινου Εγώ.

Το βρέφος σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να διαθέτει ένα συνεχές συναίσθημα ικανοποίησης της ύπαρξης του, η οποία θα είναι προφυλαγμένη από εξωγενείς παράγοντες και προστατευμένη από δυσάρεστα γεγονότα. Αυτή η πρωταρχική μητρική ενασχόληση διαρκεί μερικούς μήνες μετά την άφιξη του μωρού και είναι η βάση για την απαραίτητη ομαλή ψυχολογική συνέχεια από το φυσικό περιτύλιγμα και την απορρόφηση των κραδασμών που βίωνε το βρέφος εντός της μήτρας.

Η μητέρα ως καθρέπτης του βρέφους
Σημαντικός, ταυτόχρονα, είναι και ο ρόλος που η μητέρα διαδραματίζει ως καθρέπτης του βρέφους. Για παράδειγμα, το μητρικό πρόσωπο την ώρα του θηλασμού αποτελεί το κάτοπτρο στο οποίο αντανακλάται το πρόσωπο του παιδιού.

Η διεργασία αυτή, είναι εκείνη που διευκολύνει την πρώιμη δημιουργία της ανθρώπινης ταυτότητας. Πιο συγκεκριμένα, αφορά στην αρχή της κατεύθυνσης προς τη διαφοροποίηση του Εγώ από το Μη-Εγώ του βρέφους. Σε αυτό το σημείο, οφείλουμε να τονίσουμε ότι η εξέλιξη της συγκεκριμένης διεργασίας, που διαδραματίζεται περίπου μεταξύ του τρίτου και του τέταρτου μήνα, προχωρά με διαφορετικό ρυθμό για το κάθε βρέφος, με καθοριστικό παράγοντα το περιβάλλον, που καταλήγει εξελικτικά στην αναγνώριση του προσώπου της μητέρας.

Κατά την προαναφερθείσα περίοδο, ελοχεύει ένας κίνδυνος· η περίπτωση η μητέρα να μην είναι ψυχικά διαθέσιμη να παίξει το ρόλο του κατόπτρου. Δυστυχώς, σε ορισμένες περιπτώσεις η μητέρα αδυνατεί να αντανακλά κάτι άλλο πέρα από τη δική της ψυχική κατάσταση, αποτυγχάνοντας να απαντά συναισθηματικά, με αποτέλεσμα το παιδί να μην αποκτήσει κάποια αντανάκλαση του εαυτού του.

Ως απόρροια αυτής της αποτυχίας, η ανάπτυξη της δημιουργικής του ικανότητα σαμποτάρεται και το τόλμημα της πρωταρχικής συναναστροφής και ανταλλαγής με τον εξωτερικό κόσμο αναστέλλεται.

Το σοκ ή η ασθένεια της μητρικής μορφής μπορεί να ανατρέψει τη διαδικασία, αλλά μπορεί να βελτιωθεί από έναν άλλο, προσωπικά εμπλεκόμενο φροντιστή, λαμβάνοντας τη θέση της μητέρας για την απαραίτητη περίοδο. Η παρατεταμένη αποτυχία σε αυτό το πρώιμο στάδιο μπορεί να αφήσει το παιδί χωρίς ασφαλή αίσθηση «ύπαρξης».

Η ωρίμανση του Εγώ του βρέφους
Η ωρίμανση του Εγώ του βρέφους διαμορφώνεται και τελικά ολοκληρώνεται μέσα από τρεις περιβαλλοντικές παρεμβάσεις, κατά Winnicott:

1. Το «κράτημα» (holding), δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο η μητέρα κρατά το βρέφος.
2. Τον «χειρισμό» (handling), τον τρόπο με τον οποίο η μητέρα χειρίζεται και φροντίζει το βρέφος.
3. Την «παρουσία-αντικειμένου» (object-presenting), δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται το αντικείμενο.

Γράφοντας για τη σχέση γονέα – βρέφους, ο Winnicott περιγράφει αυτό το «κράτημα» που παρέχει η μητέρα διαισθητικά, ως τη βάση για την ενσυναίσθηση και την εμπερίεξη των διαθέσεων και των αναγκών του μωρού, που διαφορετικά θα αντιμετώπιζε ως καταπάτηση της ύπαρξής του. Η ενθάρρυνση αυτού «που πρόκειται να γίνει» το μωρό, μέσω της παροχής ενός αξιόπιστου, ήρεμου περιβάλλοντος, επιτρέπει την ανάπτυξη της ενσωμάτωσης του Εγώ του μωρού, μια αναπτυσσόμενη αίσθηση εαυτού στον χώρο και στον χρόνο.

Καθώς αναγνωρίζει και εσωτερικοποιεί την εμπειρία του προερχόμενη από τη φροντίδα της μητέρας, αποκτά τη βάση για τη μελλοντική του ψυχική υγεία. Εάν το κράτημα γίνεται με τρόπο ικανοποιητικό και σταθερό, το βρέφος διατηρεί ένα συνεχές αίσθημα Ύπαρξης και η ωρίμανση του Εγώ, που εξελίσσεται φυσιολογικά.

Ο «χειρισμός» του μωρού συμβαίνει αρχικά παρέχοντάς του η μητέρα πλήρη πρόσβαση στο σώμα της, ιδανικά στην κατάσταση του θηλασμού, η οποία, λόγω των έντονων συναισθημάτων που προσφέρει στο μωρό, παρέχει ένα πλούσιο σχέδιο για τη διαμόρφωση των ενστικτωδών, συμπεριελαμβανομένης της σεξουαλικής, εμπειριών. Ωστόσο, ο Winnicott εξηγεί επίσης ότι η χαλαρή τροφοδοσία μέσω μπουκαλιών προτιμάται σε σχέση με το θηλασμό που γίνεται σε ένα πλαίσιο έντασης και άγχους.

Αυτό σχετίζεται με την ανησυχία του για το αρχικό σκηνικό στο οποίο η μητέρα και το μωρό αναπτύσσουν τη σχέση τους. Εδώ, οι πατέρες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των συντρόφων τους και στην καλλιέργεια του ήρεμου περιβάλλοντος, όπου η μητέρα μπορεί να αισθάνεται ελεύθερη να «ακολουθήσει τις οδηγίες του μωρού της», δίνοντάς του την ευκαιρία να αισθανθεί ότι οι αυθόρμητες κινήσεις και οι επιθυμίες του έχουν αξία. Αυτή είναι η φάση της «απόλυτης εξάρτησης». Το βρέφος δε γνωρίζει την ανάγκη του για τη μητέρα του, αλλά θα υποφέρει από τις συνέπειές του στο «δικό του σώμα» καθώς και από το εξωτερικό, αν δεν ήταν εκεί.

Ένα αρκετά καλό «ταίριασμα» μεταξύ της μητέρας και του μωρού στην αρχή σημαίνει ότι το Εγώ της υποστηρίζει την Ύπαρξή του, ενώ παράλληλα καθορίζει τα θεμέλια της δόμησης της προσωπικότητάς του.

Οι περισσότερες μητέρες ξέρουν διαισθητικά ότι το μωρό τους χρειάζεται την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας. Έτσι, ανταποκρινόμενες σε αυτήν την ανάγκη του βρέφους, παρέχουν μια «ζωντανή προσαρμογή» σε αυτή τους, για αρκετό καιρό, μέσα από το φυσικό φαινόμενο της πρωταρχικής μητρικής ενασχόλησης. Ο Winnicott γράφει ότι ένα μωρό πρέπει να βιώσει αρκετή (ψευδαισθητική) παντοδυναμία, προτού παραδώσει την παντοδυναμία του σε κάποιον εκτός του.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία: 

• Winnicott, D. (1956) Primary Maternal Preoccupation, in Through Paediatricsto Psychoanalysis. London: Hogarth
• Winnicott, D.W. (1960). The Theory of the Parent-Infant Relationship. Int. J. Psycho-Anal., 41:585-595.
• Winnicott, D. (1960). The theory of the parent-child relationship, International Journal of Psychoanalysis, 41:585-595
• Winnicott, D. W. (1967). Mirror-role of the mother and family in child development. In P.
• Winnicott, D.W. (1969). The use of an object, International Journal of Psychoanalysis, 50:711-716

Μαρία Αποστολοπούλου
Ιδρυτικό Μέλος allaboutparents.gr | Positive Parenting
Ψυχολόγος
Σχεσιακή Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια
Δόκιμο Τακτικό Μέλος ΙΣΟΨ
Μέλος της Διεθνούς  Ένωσης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης & Ψυχοθεραπείας
(IARPP)
& της Αμερικάνικης Ένωσης Ομαδικής Ψυχοθεραπείας (AGPA)
Ευρυτανίας 13, Αμπελόκηποι, Αθήνα
+30 6979220722
maria.apostolopulu@gmail.com