Πώς να ενισχύσετε την ψυχική ανθεκτικότητα του παιδιού σας

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ : Συμβουλές για γονείς

Περιγραφή

Οι προκλήσεις και οι δυσκολίες για ένα παιδί μπορεί να είναι πολλές και διαφορετικές, από πρακτικά θέματα όπως π.χ. «κλείστηκα έξω από το σπίτι, τι να κάνω;», όσο και συναισθηματικά θέματα μεταξύ των φίλων όπως π.χ. πειράγματα, καθώς και θέματα απώλειας ή αντιμετώπισης κάποιας ασθένειας. Πώς η ψυχική ανθεκτικότητα θα το βοηθήσει να θωρακιστεί και να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες;

Οι νέοι γονείς θέλουν το παιδί τους να μεγαλώσει έτσι ώστε να μπορεί να διαχειρίζεται τις διάφορες δυσκολίες που εμφανίζονται καθημερινά στην ζωή μας.

Τι είναι η ψυχική ανθεκτικότητα;
Ψυχική ανθεκτικότητα ονομάζουμε την ψυχική ικανότητα του ατόμου να μπορεί να αντιμετωπίζει τόσο τις μικρές καθημερινές, όσο και τις μεγάλες και απρόοπτες δυσκολίες, με θετικό τρόπο. Η ικανότητα, δηλαδή, του ανθρώπου να μπορεί να ξεπερνά τις δυσκολίες και να μην καταβάλλεται από αυτές, αντιθέτως, να χρησιμοποιεί το θάρρος, την επιμονή και το κουράγιο να αγωνιστεί ώστε να βγει νικητής.

Η ψυχική ανθεκτικότητα, ο ρόλος της κληρονομικότητας & τα γονίδια
Είναι γεγονός, ότι ορισμένα παιδιά παρουσιάζουν ισχυρή ψυχική ανθεκτικότητα από πολύ μικρή ηλικία. Τα παιδιά αυτά διαθέτουν έντονο θάρρος και διεκδικούν τα θέλω τους με δυναμικό τρόπο, ακόμα και από τη βρεφική ηλικία, σα να διαθέτουν ένα έντονο ένστικτο επιβίωσης που τα ωθεί να λειτουργούν δυναμικά. Αντίθετα, υπάρχουν παιδιά που λειτουργούν τελείως διαφορετικά, νιώθοντας ανίσχυρα σε κάθε αποτυχία, απογοήτευση ή εμπόδιο που παρουσιάζεται στην καθημερινότητά τους.

Η ψυχική ανθεκτικότητα γίνεται αντιληπτή μέσα σε μία οικογένεια όταν παρατηρούμε δυο αδέλφια όπου το ένα παιδί είναι πολύ δυναμικό, ενώ το άλλο παρουσιάζει την αντίθετη συμπεριφορά. Ένα γεγονός που υποδεικνύει τη σχέση της κληρονομικότητας με την ψυχική ανθεκτικότητα και το σημαντικό ρόλο των γονιδίων. Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου που μπορεί να κληρονομηθεί σε ένα παιδί, αλλά και που μπορεί να ενισχυθεί μέσω της διαπαιδαγώγησης και του περιβάλλοντος που μεγαλώνει, να επηρεαστεί καθοριστικά και να βελτιωθεί η τελική της εξέλιξη.

Τα ανθεκτικά παιδιά έχουν αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν μία εσωτερική θέση ελέγχου: πιστεύουν ότι τα ίδια και όχι οι περιστάσεις, μπορούν να επηρεάσουν αυτό που θα καταφέρουν.

Τα γεγονότα δεν είναι τραυματικά, μέχρι να τα αντιμετωπίζετε ως τραυματικά
Η θεωρία της ψυχικής ανθεκτικότητας του Bonanno ξεκινά με μια παρατήρηση: όλοι μας διαθέτουμε το ίδιο σύστημα θεμελιώδους αντιμετώπισης του άγχους, το οποίο έχει εξελιχθεί κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων ετών και το οποίο μοιραζόμαστε με άλλα ζώα. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων είναι πολύ καλοί στη χρήση αυτού του συστήματος για να αντιμετωπίσουν το άγχος. Όταν πρόκειται για την ψυχική ανθεκτικότητα, το ερώτημα είναι: «Γιατί μερικοί άνθρωποι χρησιμοποιούν το σύστημα πολύ πιο συχνά ή αποτελεσματικά από τους άλλους»;

Ο Bonanno έχει βρει ότι ένα από τα κεντρικά στοιχεία της ψυχικής ανθεκτικότητας, είναι η αντίληψη: Αντιλαμβάνεστε ένα γεγονός ως τραυματικό ή ως μια ευκαιρία να μάθετε και να αναπτυχθείτε; Τα γεγονότα δεν είναι τραυματικά μέχρι να τα αντιμετωπίζετε ως τραυματικά, αναφέρει ο Bonanno.

Ονομάζοντας ένα γεγονός σαν «τραυματικό γεγονός», το διαστρέφετε. Έχει επινοήσει ένα διαφορετικό όρο: Π.Τ.Γ., δηλαδή Πιθανό Τραυματικό Γεγονός (PTE – Potentially Traumatic Event), ο οποίος υποστηρίζει ότι είναι πιο ακριβής.

Η θεωρία είναι απλή. Κάθε τρομακτικό συμβάν, δεν έχει σημασία πόσο αρνητικό μπορεί να φαίνεται, αλλά έχει τη δυνατότητα να προσλαμβάνεται σαν τραυματικό ή όχι από το άτομο που το βιώνει (ο Bonanno επικεντρώνεται σε οξεία αρνητικά γεγονότα, όπου θα μπορούμε να πληγούμε σοβαρά).

Πώς η καθημερινή συμπεριφορά των γονιών επηρεάζει την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών στη νηπιακή ηλικία
Μέσα από είκοσι χρονιά ερευνητικών προγραμμάτων, τα παιδιά που προέρχονται από οικογένειες με υποστηρικτικούς και καθοδηγητικούς γονείς, είναι πιο ικανά να διαχειρίζονται δύσκολες ή επικίνδυνες καταστάσεις. Αντίθετα, τα παιδιά που αντιμετωπίζονται σα να είναι ευάλωτα και εύθραυστα, από υπερπροστατευτικούς γονείς, καταλήγουν να χάνουν την αυτοπεποίθησή τους.

Συχνό φαινόμενο επίσης είναι οι αγχώδεις γονείς που μεταδίδουν τις προσωπικές τους ανασφάλειες και φοβίες στα παιδιά, περιορίζοντάς τα με προτροπές όπως: «πρόσεχε θα χτυπήσεις», «μη, φύγε από εκεί», «δεν είναι αυτό για σένα», «πρόσεχε είναι επικίνδυνο», επισημαίνοντας συνεχώς τους κινδύνους.

Τι να προσέξει ένας γονιός ώστε το παιδί του να αποκτήσει ψυχική ανθεκτικότητα;
Η ψυχική ανθεκτικότητα χτίζεται με το χρόνο και καθώς το παιδί μεγαλώνει οι γονείς θα πρέπει να το ενθαρρύνουν να δοκιμάσει και να προσπαθήσει, πάντα με την επίβλεψη τους, είτε να χρησιμοποιήσει ένα μαχαίρι για να κόψει το φαγητό του, είτε να ελέγξει μόνο του το δρόμο ώστε να τον διασχίσει.

Τα παιδιά που έχουν ενεργό συμμετοχή σε κάθε δραστηριότητα της καθημερινότητας, φαίνεται ότι αναπτύσσουν βαθύτερα και σωστότερα την αίσθηση του κινδύνου, αλλά και την ικανότητα να μπορούν να διαχειριστούν διάφορες καταστάσεις. Από μικρή ηλικία μπορούμε να ωθήσουμε τα παιδιά να παίρνουν μικρές καθημερινές πρωτοβουλίες και να προσπαθούν να κάνουν πράγματα για τον εαυτό τους, όπως π.χ. να ντυθούν, να φάνε ή να σκουπιστούν.

Οι επιστημονικές μελέτες απέδειξαν πως τα παιδιά που έχουν ενεργό συμμετοχή σε καθημερινά καθήκοντα, όπως το να ποτίσουν τα λουλούδια στο μπαλκόνι, να ψωνίζουν κάτι για το σπίτι ή ακόμα και να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων που αφορούν την καθημερινότητα μέσα στο σπίτι, γίνονται πιο ώριμα και είναι σε θέση να διαχειριστούν κάθε νέα πρόκληση.

Ο ρόλος του γονιού είναι να είναι πάντα δίπλα στο παιδί, ενθαρρύνοντας, συμβουλεύοντας και περιγράφοντας δικά του λάθη, για να μπορεί το παιδί να χτίσει έναν πιο ανθεκτικό χαρακτήρα. Οι γονείς που παρατηρούν ότι τα παιδιά τους χάνουν εύκολα την αυτοπεποίθησή τους, προτείνεται να απευθύνονται σε ένα αναπτυξιακό κέντρο προκειμένου να γίνει αξιολόγηση.

Οι γονείς πρέπει να βοηθούν τα παιδιά και τους εφήβους τους να αναγνωρίσουν ότι κατέχουν διάφορες ικανότητες και εσωτερικές δυνάμεις και να τους ενισχύουν να αναπτύξουν τους παρακάτω τομείς ψυχικής ανθεκτικότητας, θέτοντας ανάλογα ερωτήματα σχετικά με το γονεϊκό τους ρόλο:

Επάρκεια (Competence)
Επάρκεια είναι η δεξιότητα της αποτελεσματικής αντιμετώπισης καταστάσεων. Αποκτάται μέσω της πραγματικής εμπειρίας.

Συλλογισθείτε τα παρακάτω ερωτήματα:

• Βοηθώ το παιδί μου να εστιάσει στις δυνάμεις του και να χτίσει πάνω σε αυτές;
• Παρατηρώ τι κάνει σωστά ή εστιάζω μόνο στα λάθη του;
• Τον βοηθάω να αναγνωρίσει τι κάνει για τον εαυτό του;
• Τον ενισχύω να παίρνει τις δικές του αποφάσεις ή υποτιμώ την επάρκειά του κάνοντας κηρύγματα;
• Τον αφήνω να κάνει ασφαλή λάθη ώστε να μπορεί να διορθώνει τον εαυτό του ή προσπαθώ να τον προστατεύσω από κάθε παγίδα;

Αυτοπεποίθηση (Confidence)
Αυτοπεποίθηση είναι η ακέραιη πίστη του ατόμου στις ικανότητές του και έχει τις ρίζες της στην επάρκεια.

Συλλογισθείτε τα παρακάτω ερωτήματα:

• Βλέπω το καλύτερο στο παιδί μου για να μπορέσει το ίδιο να δει το καλύτερο στον εαυτό του;
• Το βοηθώ να αναγνωρίσει τι έκανε καλά και σωστά;
• Του φέρομαι σαν να είναι ανίκανος ή μήπως ως νέο που μαθαίνει να κυβερνά τον κόσμο του;
• Το επαινώ αρκετά συχνά; Το επαινώ ειλικρινά για συγκεκριμένα επιτεύγματα ή του δίνω τόσο ασαφείς επαίνους που δε φαίνονται αυθεντικοί;
• Τον ενθαρρύνω να προσπαθήσει λίγο παραπάνω επειδή πιστεύω ότι μπορεί να πετύχει; Έχω ρεαλιστικά υψηλές προσδοκίες;
• Αποφεύγω να του ενσταλάξω ντροπή;

Σύνδεση (Connection)
Οι στενοί δεσμοί με την οικογένεια, τους φίλους, το σχολείο και την κοινότητα δημιουργούν στο παιδί μια αίσθηση ασφάλειας που παράγει ισχυρές αξίες και τον αποτρέπει από την αναζήτηση καταστροφικών εναλλακτικών της αγάπης και της προσοχής.

• Συλλογισθείτε τα παρακάτω ερωτήματα:
  Χτίζουμε μια αίσθηση σωματικής και συναισθηματικής ασφάλειας μέσα στο σπίτι μας;
• Γνωρίζει το παιδί μου ότι το αγαπάω τρελά;
• Επιτρέπω στον έφηβο να έχει και να εκφράζει όλους τους τύπους των συναισθημάτων του;
• Έχουμε μια τηλεόραση και ένα κέντρο ψυχαγωγίας σε κάθε δωμάτιο ή δημιουργούμε έναν κοινό χώρο όπου η οικογένεια περνάει κάποιο χρόνο όλοι μαζί;
• Αποτρέπω το παιδί μου από το αναπτύξει στενές σχέσεις με άλλους ή καλλιεργώ και άλλες υγιείς σχέσεις που γνωρίζω ότι θα ενισχύσουν τα θετικά μου μηνύματα;

Χαρακτήρας (Character)
Συλλογισθείτε τα παρακάτω ερωτήματα:

• Βοηθάω το παιδί μου να καταλάβει πως οι συμπεριφορές του επηρεάζουν τους άλλους ανθρώπους τόσο με καλό όσο και κακό τρόπο;
• Του επιτρέπω να σκεφτεί ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος, πέρα από την άμεση ικανοποίηση ή τις εγωιστικές ανάγκες;
• Του δείχνω καθαρά πόσο το υπολογίζω, ώστε να αποτελέσω πρότυπο για τη σπουδαιότητα του να ενδιαφέρεσαι για τους άλλους;
• Προσέχω να αποφεύγω ρατσιστικές ή απεχθείς δηλώσεις ή στερεότυπα;

Συμβολή (Contribution)
Συλλογισθείτε τα παρακάτω ερωτήματα:

• Διδάσκω τη σημαντική αξία του να περιποιείσαι τους άλλους

Αντιμετώπιση (Coping)
Τα παιδιά που μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν το στρες αποτελεσματικά, είναι καλύτερα προετοιμασμένα για να ξεπεράσουν τις προκλήσεις της ζωής. Η καλύτερη προστασία έναντι ανασφαλών, ανησυχητικών συμπεριφορών είναι ένα ευρύ ρεπερτόριο θετικών, προσαρμοσμένων στρατηγικών αντιμετώπισης των καταστάσεων.

Συλλογισθείτε τα παρακάτω ερωτήματα:

• Δίνω το παράδειγμα θετικών στρατηγικών αντιμετώπισης σε σταθερή βάση;
• Καθοδηγώ το παιδί μου ώστε να αναπτύξει θετικές, αποτελεσματικές στρατηγικές διαχείρισης;
• Δίνω το παράδειγμα της επίλυσης των προβλημάτων, βήμα προς βήμα, ή απλώς αντιδρώ συναισθηματικά όταν είμαι φορτισμένος;
• Αποτελώ υπόδειγμα για τη σημασία της φροντίδας του σώματός μας μέσω της άσκησης, της καλής διατροφής και του επαρκούς ύπνου; Δίνω το παράδειγμα τεχνικών χαλάρωσης;
• Παροτρύνω τη δημιουργική έκφραση;
• Αποτελώ πρότυπο του πώς διατηρώ τον έλεγχο αντί να ανταποκρίνομαι παρορμητικά ή βιαστικά στις στρεσογόνες καταστάσεις;
• Δημιουργώ ένα οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο το να μιλάει, να ακούει και να μοιράζεται κανείς είναι ασφαλές και παραγωγικό;

Έλεγχος (Control)
Συλλογισθείτε τα παρακάτω ερωτήματα:

• Βοηθώ το παιδί μου να καταλάβει ότι δεν ευθύνεται για πολλές από τις άσχημες καταστάσεις στη ζωή του (όπως η διάσταση ή το διαζύγιο των γονιών);
• Το βοηθώ να σκεφτεί το μέλλον αλλά να κάνει ένα βήμα κάθε φορά;
• Το βοηθώ να αναγνωρίσει ακόμα και τις μικρές του επιτυχίες, έτσι ώστε να συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να πετύχει;
• Βοηθώ το παιδί μου να καταλάβει ότι κανένας δεν μπορεί να ελέγχει όλες τις καταστάσεις, αλλά ότι καθένας μπορεί να αλλάζει τις πιθανότητες, επιλέγοντας θετικές ή προστατευτικές συμπεριφορές;
• Καταλαβαίνω ότι η πειθαρχία σχετίζεται με τη διδασκαλία και όχι την τιμωρία ή τον έλεγχο; Χρησιμοποιώ την πειθαρχία ως τρόπο για να βοηθήσω το παιδί να καταλάβει ότι οι πράξεις του προκαλούν συγκεκριμένες συνέπειες;

Η συμβολή των γονέων στην καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας
Τα παιδιά πρέπει να νιώσουν επάρκεια για να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. Χρειάζονται βαθιά σύνδεση με τουλάχιστον έναν ενήλικο για να ενισχύσουν την επάρκεια. Χρειάζονται χαρακτήρα για να μάθουν πώς να συμβάλλουν στις οικογένειές τους και στον κόσμο, και ο χαρακτήρας σφυρηλατείται μέσω των βαθιών συνδέσεων με τους άλλους. Η συμβολή χτίζει το χαρακτήρα και δυναμώνει περαιτέρω τις συνδέσεις. Οι έφηβοι που συμβάλλουν στις κοινωνίες αποκτούν αυτοπεποίθηση καθώς νιώθουν όλο και πιο επαρκείς και αυτό τους δίνει μια αυξημένη αίσθηση ελέγχου. Οι έφηβοι με αίσθηση ελέγχου πιστεύουν στην ικανότητά τους να λύνουν τα προβλήματα, έτσι ώστε να αντιμετωπίζουν επίμονα ένα πρόβλημα μέχρι να βρούνε μια λύση. Αυτό αυξάνει την αυτοπεποίθησή τους, ενισχύει την ικανότητά τους να ελέγχουν το περιβάλλον τους και ούτω καθ΄εξής.

Οι γονείς είναι οι πιο σημαντικές πηγές αγάπης, υποστήριξης και καθοδήγησης για τα παιδιά και γι’ αυτό έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στη δόμηση της ψυχικής τους ανθεκτικότητας. Οι γονείς δεν μπορούν και δεν πρέπει να επιχειρούν έναν άκαμπτο έλεγχο των πράξεων, των συναισθημάτων, των σκέψεων ή των επιλογών των εφήβων, αν θέλουν να τους βοηθήσουν να γίνουν πιο ανθεκτικοί.

Η ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας εξαρτάται από την παραίτηση των γονιών από τον αυστηρό έλεγχο για χάρη της καθοδήγησης, της προσοχής και της υποστήριξης, έτσι ώστε οι έφηβοι να έχουν ευκαιρίες να δοκιμάσουν τον εσωτερικό τους έλεγχο.

Το κρίσιμο είναι ότι ζητάμε από τα παιδιά να αλλάξουν αντί να αλλάξουμε τον κόσμο γύρω τους.