Οικογενειακά Μυστικά: προστασία ή αγκάθι;

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ : Συμβουλές για γονείς

Περιγραφή

Τα οικογενειακά μυστικά είναι ικανά να γεννούν άγχος, θέματα εμπιστοσύνης και παιχνίδια εξουσίας στις οικογένειες. Οι σχέσεις των μελών μιας οικογένειας δεν είναι μόνο προϊόντα δεσμού αίματος, αλλά προέρχονται και από τη σύνδεση μεταξύ των ατόμων που την αποτελούν. Όταν τα μυστικά εισέρχονται σε μια οικογένεια, μπορούν είτε να ενισχύσουν είτε να υπονομεύσουν αυτήν τη σύνδεση.

«Καλοήθη» μυστικά
Τα καλοήθη οικογενειακά μυστικά, που μπορούν να ενισχύσουν την εγγύτητα, περιλαμβάνουν πράγματα όπως  τα παιδιά που μοιράζονται μεταξύ τους  ένα «μυστικό» κώδικα επικοινωνίας, υποομάδες της οικογένειας που μοιράζονται κοινά αστεία (inside jokes) και παραδόσεις ή κοινές εμπειρίες που έχουν ενώσει βαθιά κάποια μέλη μεταξύ τους. Τέτοιου είδους μυστικά έχουν τις ρίζες τους στην χαρά της οικειότητας και της ζεστασιάς.

«Κακοήθη» μυστικά
Πιο δύσκολα μυστικά, ωστόσο, όπως η σεξουαλική κακοποίηση στην οικογένεια,  το ποινικό μητρώο κάποιου μέλους ή μια εξωσυζυγική σχέση, η αιμομιξία, ένας τοκογλύφος θείος, ένας δοσίλογος παππούς, ένα εξώγαμο παιδί, η παράνομη υιοθεσία, ένας παιδεραστής συγγενής, μία αυτοκτονία, μια χρεοκοπία, ένας θάνατος από ανίατη ασθένεια, ακόμη κι ένα έγκλημα που δεν αποκαλύφθηκε ποτέ, μπορούν να αποτελέσουν αγκάθια στους οικογενειακούς δεσμούς.

Τα κακοήθη μυστικά έχουν τις ρίζες τους σε θέματα ταμπού,  σε όρια που καταπατήθηκαν και σε συναισθήματα ντροπής και ενοχής. Αυτά τα μυστικά φυλάσσονται συχνά για να αποτρέψουν την αμηχανία, να προστατεύσουν μια οικογένεια από την κρίση και να αποφύγουν την τιμωρία. Αυτά τα μυστικά συχνά οδηγούν σε εσωτερικά ζητήματα εμπιστοσύνης, αυξημένο άγχος και ντροπή.

Ατομικά μυστικά
Τα ατομικά μυστικά είναι μυστικά που κρατάει ένα μέλος από την υπόλοιπη οικογένεια και περιλαμβάνει γεγονότα όπως όταν μια έφηβη κρύβει την ερωτική της σχέση, ένας/μία σύζυγος την εξωσυζυγική σχέση ή όταν ένα μέλος εμπλέκεται με τον τζόγο και χρεώνει κρυφά τις πιστωτικές κάρτες του σπιτιού.

Σε γενικές γραμμές, αν παρατηρήσουμε προσεκτικά, τα ατομικά μυστικά τείνουν να επικεντρώνονται σε ένα μέλος το οποίο δεν αποκαλύπτει την παραβίαση ενός ορίου ή κανόνα της οικογένειας. Τα άτομα κρύβουν τις παραβιάσεις τόσο με σκοπό να αποφύγουν τις προσωπικές συνέπειες, όσο και για να προστατεύσουν ενδεχομένως τους άλλους από τον πόνο του μυστικού, αλλά και του γεγονότος της παραβίασης.

Τα ατομικά μυστικά είναι ικανά να γεννήσουν τεράστιο άγχος εντός της οικογένειας. Ο κάτοχος του μυστικού μπορεί να αισθάνεται εξαιρετικά ανήσυχος μήπως και αποκαλυφθεί.  Η υπόλοιπη οικογένεια μπορεί να διαισθάνεται κάτι το οποίο είναι θολό και απροσδιόριστο, δίχως να είναι σε θέση να εντοπίσει από πού προέρχεται αυτό το συναίσθημα. Η απόκρυψη ενός μυστικού για ένα θέμα μπορεί να εμποδίσει τον κάτοχο του από το να είναι συναισθηματικά ανοιχτός σε άλλες πτυχές της οικογενειακής ζωής, μιας και είναι πολύ πιθανό να φοβάται μήπως απογοητεύσει τους άλλους. Τέλος είναι πιθανό να ζει κάτω από συνεχή αγωνία και φόβο μήπως αποκαλυφθεί.

Ενδοοικογενεικά μυστικά
Τα ενδοοικογενειακά μυστικά περιλαμβάνουν τουλάχιστον δύο άτομα που κρατούν ένα μυστικό από ένα ή πολλά άλλα μέλη της οικογένειας. Για παράδειγμα, σκεφτείτε ένα φάσμα από γονείς που κρύβουν δώρα γενεθλίων από ένα παιδί μέχρι γονείς που κρύβουν από τα παιδιά τους ότι ο ένας από τους δύο πάσχει από ένα νόσημα. Έναν πατέρα που λέει στην κόρη του ότι σκοπεύει να υποβάλει αίτηση διαζυγίου, χωρίς η σύζυγός του να είναι ενήμερη. Ή έναν γιό που η μητέρα του, του αποκαλύπτει κρυφά από τον σύζυγό της, ότι έχει εξωσυζυγική σχέση.

Τα ενδοοικογενειακά μυστικά, για τα οποία ένα μέρος της οικογένειας είναι ενήμερο και ένα άλλο όχι, δημιουργούν υποομάδες, παράγοντας ιδιαίτερες δυναμικές μεταξύ εκείνων που γνωρίζουν και εκείνων που δεν είναι ενήμεροι. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η δυναμική μπορεί να είναι η ταιριαστή και σε άλλες δυσλειτουργική. Ας εξετάσουμε παρακάτω ορισμένα σχετικά παραδείγματα.

Παραδείγματα ενδοοικογενειακών μυστικών
Στο παράδειγμα του δώρου γενεθλίων, οι γονείς κρατούν ένα μυστικό με σκοπό να προσφέρουν μια αίσθηση χαράς και έκπληξης στο παιδί τους που έχει τα γενέθλιά του. Το μυστικό είναι προσωρινό, υποκινείται από την επιθυμία να δημιουργήσει συναισθήματα έντονης χαράς και δεν υπονομεύει τους δεσμούς της οικογένειας.

Αναλογιστείτε όμως την περίπτωση που ένα μέλος της οικογένειας διαγιγνώσκεται με ένα νόσημα και αυτό αποκρύπτεται από το παιδιά. Εκείνα μπαίνουν αυτόματα σε μια θέση που διαισθάνονται ότι υπάρχει ανησυχία και στεναχώρια στο σπίτι, η οποία δε λεκτικοποιείται και δεν αναγνωρίζεται από τους ενήλικες. Είναι κάτι θολό που υπάρχει στον αέρα και γεννά αγωνία. Τα παιδιά μπορεί να βλέπουν τον γονέα που νοσεί να αλλάζει σιγά σιγά και εκείνα αναρωτιούνται τι συμβαίνει, ίσως χωρίς καν να τους επιτρέπεται να το πουν δυνατά.

Τότε η αίσθηση ότι «κάτι πάει στραβά με την αντίληψή μου» μπορεί να γεννηθεί στα παιδιά και η εμπιστοσύνη στον εαυτό του παιδιού να ταραχθεί. Επίσης, ενδεχομένως παράλληλα να χτίζεται εσωτερικά ο φόβος ότι θα βρίσκεται κάθε φορά προ εκπλήξεως μπροστά σε δυσάρεστα γεγονότα, για τα οποία δε θα είναι εκ των προτέρων ενήμερο.

Στην περίπτωση των μυστικών στα οποία ο ένας γονέας εμπιστεύεται ένα παιδί και αφήνει απ΄ έξω τον/την σύζυγο, σαμποτάρεται η ψυχική ισορροπία του παιδιού, δημιουργώντας του οδυνηρή εσωτερική πάλη. Ο γιός για παράδειγμα, που αισθάνεται αφοσιωμένος τόσο στον πατέρα όσο και στη μητέρα του, μπορεί να νιώσει ότι προδίδει τη μητέρα του αν αποκαλύψει ότι η ίδια απατά τον πατέρα («προδίδοντας» το μυστικό της) ή τον πατέρα, μη αποκαλύπτοντάς του την αλήθεια. Τότε ο γιός διχάζεται, νιώθει παγιδευμένος και στερημένος από το δικαίωμα να είναι αφοσιωμένος και στους δύο γονείς. Νιώθει ότι κρατά στα χέρια του την ευθύνη της συνοχής της οικογένειας και αντί για προστατευόμενο μέλος, προσκαλείται να πάρει τη θέση του προστάτη.

Αυτή η θέση είναι οδυνηρή για το παιδί, καθώς αποτελεί μια θέση διασχισμένης αφοσίωσης. Για τα παιδιά, αυτή η θέση είναι ιδιαίτερα ψυχοφθόρα, καθώς συνεπάγεται έναν γονέα που αποφεύγει τον δικό του σύζυγο και να χρησιμοποιεί το παιδί του ως αντικαταστάτη. Αυτή, γεμίζει τα παιδιά με συναισθήματα μπερδέματος, θυμού, μοναξιάς, θλίψης, αγωνίας και τα καθηλώνει σε μια ευάλωτη θέση. 

Κοινά οικογενειακά μυστικά
Τα κοινά οικογενειακά μυστικά είναι πληροφορίες οι οποίες είναι γνωστές στην οικογένεια, αλλά απαγορεύουν την πρόσβαση σε τρίτους. Μερικά από αυτά, όπως στην περίπτωση των οικογενειακών παραδόσεων, του οικογενειακού κώδικα επικοινωνίας και των αστείων, αυξάνουν την εγγύτητα και τη συνοχή, δημιουργώντας μια εσωτερική κουλτούρα που βιώνεται από τα μέλη ως μοναδική. Ωστόσο, τα κοινά οικογενειακά μυστικά συχνά, είναι πολύ πιθανό, να επικεντρώνονται σε θέματα ταμπού, όπως η κακοποίηση εντός της οικογένειας, η φυλάκιση ενός μέλους της οικογένειας ή η ενασχόληση του με τον τζόγο ή τον αλκοολισμό.

«Τα εν οίκω μη εν δήμω» αντιπροσωπεύουν την ανάγκη της εχεμύθειας, για αυτά τα οποία συμβαίνουν μέσα στο σπίτι. Οι λόγοι είναι πολλοί, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας της οικογένειας από την κριτική των τρίτων, από την αντιμετώπιση πιθανών συνεπειών και της εξασφάλισης της ιδιωτικής της ζωής.

Αυτά τα μυστικά δημιουργούν ένα όριο μεταξύ της οικογένειας και της εξωτερικής πραγματικότητας. Μπορεί να πιέσουν μεμονωμένα τα μέλη της οικογένειας να περιορίσουν τις εξωτερικές τους σχέσεις, για να προβλέψουν τη διαρροή του μυστικού. Τα μέλη της οικογένειας μπορεί να αισθάνονται παγιδευμένα και να δυσκολεύονται πολύ να δημιουργήσουν στενές σχέσεις εκτός αυτής. Αυτός ο τύπος μυστικών, μπορεί επίσης να οδηγήσει τις οικογένειες σε βαθιά και επίπονη εσωτερίκευση ντροπής και ενοχής.

Ο αντίκτυπος των οικογενειακών μυστικών
Κάθε οικογένεια έχει δικαίωμα στην ιδιωτικότητα. Ο καθορισμός βέβαια του τι θεωρείται απόρρητο και τι όχι είναι τελείως διαφορετικό και υποκειμενικό σε κάθε οικογένεια. Ο απόλυτος διαχωρισμός του καλού και κακού μυστικού δεν υπάρχει εδώ. Απαραίτητη είναι η διερεύνηση και αξιολόγηση του σε τι εξυπηρετεί κάθε φορά το εκάστοτε μυστικό και η αναρρώτηση του αν υπάρχει πιο λειτουργικός τρόπος διαχείρισης της κατάστασης. 

Κρυμμένα δώρα γενεθλίων και εσωτερικές παραδόσεις, μπορούν να ενώσουν τις οικογένειες με συνεκτικό και στοργικό τρόπο. Τα οικογενειακά μυστικά που περιστρέφονται γύρω από παραβιάσεις κανόνων και θέματα ταμπού, ωστόσο, τείνουν να δημιουργούν εξωτερικές και ενδοψυχικές διαμάχες.

Τα ατομικά μυστικά είναι πιθανό να οδηγήσουν όχι μόνο σε αίσθημα ασφάλειας, αλλά και σε απομόνωση και άγχος. Το βάρος που δε μοιράζεται, πολλαπλασιάζεται. Μέσω ενός άλλου πρίσματος, τα ατομικά μυστικά μπορεί να βάλουν το άτομο που τα φέρει σε μια θέση παντοδυναμίας, υποτιμώντας την αντίληψη των άλλων που θεωρητικά δεν είναι ενήμεροι, υποσκάπτοντας τις σχέσεις εμπιστοσύνης μαζί τους. 

Επιπλέον, τα ενδοοικογενεικά μυστικά που δημιουργούν συμμαχίες μπορεί να φέρουν εγγύτητα (π.χ. στη σχέση αδελφών ή γονέα-παιδιού), αλλά μπορεί να βάζουν και τα παιδιά στη μέση, τραυματίζοντας και εκθέτοντας τα στην ευάλωτη θέση της συνενοχής και της ανάληψης της ευθύνης μιας δύσκολης κατάστασης. Η φυσική τάση των παιδιών προκειμένου να προστατεύσουν, την αναγκαία για αυτά, εξιδανικευμένη εικόνα του γονέα είναι να πουν «εγώ φταίω». Οι ενήλικες οφείλουμε να τα προστατεύσουμε από αυτό, με κάθε τρόπο. 

Τα κοινά οικογενειακά μυστικά δημιουργούν μια αίσθηση αφοσίωσης που μπορεί να βασίζεται όχι μόνο στην αυθεντική σύνδεση, αλλά στην ντροπή και τον φόβο ότι το μυστικό θα μπορούσε να αποκαλυφθεί.

Τα δε διαγενεολογικά κοινά οικογενειακά μυστικά χρήζουν επεξεργασίας, καθώς φέρουν πολύ ασυνείδητο υλικό, βαθιά θαμμένο και γιγαντωμένο από το πέρασμα του χρόνου, καθώς και από ενοχή και ντροπή. Σε αυτήν την περίπτωση η λεκτικοποίησή τους και το ξεδίπλωμα του κουβαριού τους σε ένα αρκετά ασφαλές πλαίσιο, μπορεί να ανακουφίσει το άτομο και το σύστημα.

Είναι ζωτικής σημασίας, λοιπόν, οι οικογένειες πρώτα από όλα να στρέψουν την προσοχή τους στις ίδιες και να εστιάσουν στους τρόπους με τους οποίους διακινούνται οι πληροφορίες εντός τους, με σκοπό να τους κατανοήσουν. Μόνο τότε θα μπορέσουν τα μέλη της να έρθουν κοντά, με σκοπό να αρχίσουν να αξιολογούν τη χρησιμότητα και να διαχειρίζονται τον ρόλο των εκάστοτε οικογενειακών μυστικών.

Μαρία Αποστολοπούλου
Ιδρυτικό Μέλος allaboutparents.gr | Positive Parenting
Ψυχολόγος
Σχεσιακή Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια
Δόκιμο Τακτικό Μέλος ΙΣΟΨ
Μέλος της Διεθνούς  Ένωσης Σχεσιακής
Ψυχανάλυσης & Ψυχοθεραπείας (IARPP)
& της Αμερικάνικης Ένωσης Ομαδικής Ψυχοθεραπείας (AGPA)